large_عدل اعرافی.png

medium_عدل اعرافی.png

small_عدل اعرافی.png

thumbnail_عدل اعرافی.png

عدل اعرافی.png

فقه تعلیم و تربیت

فقه-روابط-اجتماعی

عدل و ظلم

فقه روابط اجتماعی

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 35

طلبه سطح 3 مدرسه تخصصی فقه امام کاظم علیه السلام تحت اشراف آیت الله مکارم شیرازی، عضو مرکز امور نخبگان حوزه علمیه قم، مدرس، نویسنده کتب و مقالات متعدد، همکاری در امور پژوهشی پژوهشگاه های حوزوی و دفتر فقه معاصر تحت نظر استاد حسین اثنی عشری

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">این قاعده کلما حکم به العقل، حکم به الشرع از اموری است که میان اصولیین و اخباریین محل نزاع قرار گرفته است و اکثر اصولیین قائل به ثبوت این ملازمه به عنوان یک حکم عقلی شده‌اند که نتیجه آن اثبات حکم شرع است. اگر این قاعده را بپذیریم آن وقت عقل از منابع احکام شرعی می‌شود و اصولیینی که این قاعده را می‌پذیرد نتیجه امکان اثبات احکام شرعی با واسطه حکم عقل است و نقطه مقابل آن اخباریین هستند که این ملازمه را قبول ندارند و نتیجه حرف آن‌ها این می‌شود که عقل مستقلاً نمی‌تواند از منابع احکام شرعی شود.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">بنا بر نظر اصولیین علاوه بر منبع کتاب و سنت در اثبات احکام شرعی منبعی به نام عقل مستقل وجود دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">&nbsp;فقط این قانون ملازمه است که اگر پذیرفته شود، عقل جدای از کتاب و سنت محوریت پیدا می‌کند و اگر پذیرفته نشود از محوریت ساقط می‌شود.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">قول به ملازمه که قول اول است چند فرض و تصویر دارد: تصویر اول این است که بگوییم کلما حکم به العقل، حکم به الشرع، حداکثری تفسیر کنیم و قائل شویم و بگوییم هر چه عقل حکم می‌کند شرع هم طبق آن حکم مولوی صادر می‌کند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">و تصویر دوم این است که شارع بر اساس مستقلات عقلیه اقدام می‌کند و آن را تأیید می‌کند، نه اینکه حکمی صادر کند و ما کشف می‌کنیم که شارع در عالم واقع انشائی و جعلی دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">تصویر سوم این است که شارع اصلاً اینجا مولویت و اعمال مولویت ندارد جز اینکه هماهنگ با عقل است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در تصویر چهارم که از اینها ضعیف‌تر است و آن این است که می‌گوید ملازمه در این حد ثابت است و شارع نمی‌تواند مخالف عقل حکمی را صادر کند یعنی اگر عقل می‌گوید قبیح است، او نمی‌تواند بگوید مستحب است یا واجب است، ولی لازم نیست بگوید حرام است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">فرض و تصویر پنجم یک احتمالی ممکن است که اگر عقل حکم به قبح دارد، این نمی‌تواند ضد آن را جعل کند، یعنی وجوب و کراهت را جعل کند ولی می‌تواند حرمت، کراهت یا حتی اباحه را می‌تواند بگذارد ولی ضد آن را نمی‌تواند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">و مقابل همه اینها احتمال ششم است که نفی هر نوع ملازمه‌ای است و می‌گوید شارع اگر حسن و قبح هم می‌گوید به عنوان مدح و ذم عرفی عقلایی است که مردم می‌گویند و الا هیچ چیزی ندارد.</li></ul>در سی و چهارمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به مباحثی پیرامون ملازمه‌ی بین حکم عقل و شرع پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 34

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">ده دوازده نظریه از نظریات سابقه‌دار در سنت اسلامی و فلسفه خودمان تا بعضی از آراء و انظاری که در سنت‌های غربی بود متعرض شدیم و به طور نسبتاً مبسوط آن‌ها را مورد نقد و بررسی قرار دادیم و نهایتاً به یک نظریه‌ای رسیدیم و آن نظریه در قالب شش رکن نظریه توضیح داده شد و بحث کردیم.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">از زمان اخباری‌ها ملازمه بین حکم عقل و شرع محل نقض و ابرام و مناقشات و مباحثات طولانی قرار گرفته است و قاعده آن به این صورت است که کل ما حکم به العقل حکم به الشرع که می‌گویند قاعده اصلی است که یک عکس نقیضی هم دارد که کل ما حکم به الشرع حکم به العقل که می‌گویند فرع است که تفاوت این دو هم روشن است یعنی یک بار می‌گوییم آنچه را که عقل به آن حکم کند، شرع هم تابع عقل است و در قاعده دیگر می‌گوییم آنچه در شرع وارد شده است عقل هم به آن حکم می‌کند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در حکم به الشرع و حکم به العقل سه احتمال وجود دارد: 1. عقل تام واقعی، 2. حکم به عقل عادی و متعارف و 3. عقل متعارف به شکل تفصیلی که یکی از دو معنای یک و دو اینجا درست است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مقصود از قاعده اول که محل بحث اصلی اینجاست این است که اگر عقل به چیزی حکم کرد و حکم آن تعلق به یک گزاره‌ای گرفت، همان گزاره یک گزاره مولوی می‌شود و خدا آن را حکم می‌کند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">اینکه اصولیین می‌گویند عقل قوه مدرکه است و حکم ندارد؛ می‌گوییم عقل به معنای خاص حکم ندارد و درک می‌کند ولی نفس انسان حکم می‌کند، ممکن است اسم این را عقل بگذاریم کما اینکه در لسان روایات عقل فقط بحث ادراک نیست بحث حکم و حتی گاهی بحث عمل در مفهوم عمل گنجانده شده است.</li></ul>در سی و سومین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی پس از بیان خلاصه‌ای از مباحث قبل به بحث ملازمه‌ی بین حکم عقل و شرع پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 33

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">پس از بررسی دوازده نظریه از نظریات متقدمین و متأخرین عالم اسلام و غیر عالم اسلام در باب حقیقت حسن و قبح و با ملاحظه نقدها و مناقشاتی که در آن‌ها داشتیم گفتیم شاید بشود نظریه‌ای را ارائه کرد که آن نظریه متشکل از ارکانی است که چند تای آن را بحث کردیم.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">رکن پنجم نتیجه‌گیری و نظریه نهایی در حقیقت حسن و قبح عبارت است از اینکه العدل و الظلم ناظر به گزاره‌های پایه نیست بلکه گزاره‌های پایه عقل عملی به اضافه آن تزاحمات است و عدل و ظلم عنوان‌های ثانوی است یعنی عنوان ناظر به بعد از اعمال تزاحمات است و این هم دلیل آن قصه است که هیچ استثنا برنمی‌دارد.&nbsp;</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">رکن ششم نتیجه‌گیری و نظریه نهایی در حقیقت حسن و قبح عبارت است از اینکه حسن و قبح اختصاص به نوع اول ندارد که حسن و قبح وصف رفتاری می‌شود به غض نظر از هر چیز دیگری و این امری است که جزء مرتکزات است و مورد قبول است و این رکن ششم مقدماتی دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مقدمه اول این است که مصالح و مفاسد واقعی بر داوری بر حسن و قبح و شکل‌گیری عدل و ظلم هم در پایه این قضایا و هم در حالات تزاحمی مؤثر است و مقدمه دوم این است که این مصالح و مفاسد احاطه بر آن به‌سادگی میسر نیست.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">نتیجه‌ای که گرفتیم آن بود که به دلیل وجود تزاحمات و تعارضات و ناسازگاری‌هایی که میان این داوری‌های عقل انسانی مبتنی بر آن مصالح و مفاسد و به دلیل تنوع و تعدد و پیچیدگی پدید می‌آید داوری نهایی کار سختی است.</li></ul>در سی و دومین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به ادامه بیان ارکان نظریه نهایی در حقیقت حسن و قبح پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 32

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">عدل و ظلم که مبحث ششم از مجموعه مباحث فقه روابط اجتماعی بود یک مباحث پایه و بنیادی وجود داشت که روی آن مباحث فقهی به احتمال قوی تأثیرگذار است ازاین‌رو به‌رغم اینکه مباحث ما فقهی بود وقتی که به این مبحث رسیدیم وارد آن مباحث بنیادی شدیم.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">رکن اول نتیجه‌گیری و نظریه نهایی در بحث حسن و قبح عبارت است از اینکه ما در عقل عملی و در بحث اوصاف و افعال اختیاری قضایای پایه‌ای داریم که اینها به دو قسم تقسیم می‌شود بخشی از این قضایای پایه در عقل عملی حسن و قبح افعال و اوصاف را با قطع‌نظر از هر ارتباط و نسبتی بیان می‌کند؛ الصدق حسنٌ، الاحسان حسنٌ، الشجاعة حسنةٌ، شجاعت نیکوست. در نقطه مقابل الکذب قبیحٌ، الاسائه الی الغیر قبیحةٌ یا الجبن قبیحٌ و امثال این. این یک دسته از عوائد بر پایه اخلاقی می‌باشد که بدیهی است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">رکن دوم نتیجه‌گیری و نظریه نهایی در بحث حسن و قبح عبارت است از تزاحم بین عناوین در عقل عملی، این داستان تزاحم در علم اصول در کنار تعارض مورد توجه قرار گرفته است و بسیاری از قواعد کبروی تزاحم، همین عقل عملی است، یعنی چیزی که عقل ما این را می‌فهمد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">این عالم دار تزاحمات است و از جمله موارد تزاحم و ناسازگاری در مقام عمل و امتثال میان عناوین، حسن و قبح است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">حکم در تزاحم سه قانون است و عمده‌‌ی آن دو قانون است: یکی تقدیم الاهم و محتمل الاهمیه یعنی وقتی که تزاحم شد اهم و محتمل الاهمیه مقدم است و تقدیم هم گاهی به نحو الزام است و گاهی به نحو ترجیح است و قانون دیگر تخییر بین المتساویین عند الاحراز التساوی یعنی اگر در این دو عنوان متزاحم احراز تساوی شد آنجا تخییر وجود دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">رکن سوم نتیجه‌گیری و نظریه نهایی در بحث حسن و قبح عبارت است از اینکه این عناوین حسن و قبح یک جاهایی هم مشمول قانون اجتماع می‌شود، اجتماع عناوین حسن، یا عناوین قبیح در فعل یا وصفی، آن هم یک واقعیت است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">رکن چهارم نتیجه‌گیری و نظریه نهایی در بحث حسن و قبح عبارت است از اینکه در احکام عقل عملی مستقل باز شبیه احکام شرعی، احکام خمسه وجود دارد، عقل در افعال به طور مستقل احکام خمسه دارد یعنی عین اینکه وجوب و حرمت، استحباب و کراهت، جواز و اباحه وجود دارد این در احکام عقل عملی هم این پنج نوع حکم وجود دارد.</li></ul>در سی و یکمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به بیان ارکان نظریه نهایی در بحث حسن و قبح پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 31

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">عمده بحثی هم که تاکنون مطرح شد این بود که حقیقت حسن و قبح به کجا باز می‌گردد؟ و درجه واقعیت و حقیقت آن چیست؟ دوازده نظریه از نظریات مهم که غالباً با نگاه به سنت اسلامی بررسی کردیم یک نگاه‌هایی به بعضی از نظرات در سنت‌های غربی داشتیم و نهایتاً به نتیجه‌ای رسیدیم و روح آن نظریه عبارت بود از اینکه ما با دریافت وجدانی و علم حضوری خودمان، سلسله‌ای و منظومه‌های از گزاره‌های بدیهی عقل عملی داریم و آن حسن و قبح در این گزاره‌ها منعکس شده است و اینها واقعیت‌هایی است در عرض بقیه آن قضایای بدیهی که عقل نظری می‌فهمد قرار می‌گیرد و ارزش فوق‌العاده‌ای هم دارد و این گزاره‌های عقل عملی که دارای بدیهیات واضحی هست مثل گزاره‌های بدیهی عقل نظری پایه‌های ارتباط عام بشری است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در میان رفت‌وبرگشت‌های تاریخی میان وظیفه‌گرایان و غایت و نتیجه‌گرایان قائل به جمع بودیم. گفتیم دسته‌ای از بدیهیات است که بخشی از آن‌ها حسن و قبح را در ذات عمل نشان می‌دهد بغض النظر عن أیّ مبدأ و منتهی و نتیجةٍ و بعضی از گزاره‌ها نگاه به منتهی و نتیجه دارد و با آن نگاه این وصف پیدا در او پیدا می‌شود، باز وصف در این فعل پیدا شده است ولی با الهام از آن نتیجه.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">تزاحم مقوله خیلی مهمی است؛ این تزاحم در عقل عملی و امتثال و اجرای احکام عقل عملی موجب آن می‌شود که به این امور و احکام یک قیودی بخورد از اینجا به بیان دیگر این جور تعبیر کردیم این موضوعات در احکام عقل عملی دو جور قید دارد یکی قیودی که ذاتی است مثلاً احسانی که فلان باشد ممکن است قیودی در اینها باشد که از خود حکم عقل ابتدائاً استفاده بشود اما کثیری از قیود هست که از نوع دوم است؛ قیدهایی است که به خاطر ملاحظه مقام تزاحم و عدم امکان امتثال و جمع پیدا شده است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">آیا در قضایای متزاحمه عقل عملی، قضیه‌ای هست که آن اهم قضایا باشد و آن دیگر هیچ قیدی نخورد؟</li></ul>در سی‌امین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به بیان نکاتی پیرامون حسن و قبح پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 30

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مهم‌ترین مبحثی که در مبادی فلسفی این بحث فقهی اهمیت داشت عبارت از این بود که حسن و قبح و استحقاق مدح و الذم چه اصلی و ریشه‌ای دارد آیا قراردادی است؟ اگر قراردادی است قرارداد چه کسی مبناست؟ یا یک واقعیت خارجی است؟ این واقعیت خارجی باشد آن وقت یک امر علی القاعده انتزاع فلسفی است. این منتزع‌عنه حسن و قبح چیست؟ و منشأ انتزاع و منشأ واقعیت حسن و قبح چیست؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">گروهی از قضایای حسن و قبح هست که حسن و قبح در شئ را با قطع نظر از هر چیزی نشان می‌دهد مثل قضیه الصدق حسن، الکذب قبیح و امثال اینها.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">بسیاری از دقایق فلسفی را با فرض می‌فهمیم در حالی که تفکیک آن جایز نیست؛ انسان را تقسیم بکنیم به فقر وجودی در انسان، فقر وجودی در انسان به هیچ نحو در عالم خارج نمی‌شود تصور کرد، معلولی و مخلوقی باشد و فقر وجودی نداشته باشد اصلاً امکان ندارد ولی در ذهن تفکیک می‌کنیم و یکی را بر دیگری حمل می‌کنیم اینجا هم فرض می‌گیریم امکان ندارد که فعل اختیاری را از هر فاعل و غایتی جدا بکنیم ولی ما می‌توانیم جدا فرض بگیریم، وقتی جدا فرض می‌گیریم وصف بر آن جاری می‌شود یا نمی‌شود.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">قضایای حسن و قبح یک نوع نیست گونه‌ای از آن‌ها با همان نگاه رویکرد وظیفه گرایی و نگاه به ذات منطبق است و گونه‌ای با نگاه غایت‌گرایی و نگاه معطوف به هدف و غایت سازگار است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">بسیاری از چیزهای که مثلاً در حقوق بشر اختلاف داریم به خاطر تزاحمات است و بحث امروز این است که تزاحم غیر از قیود اولیه در قضایا است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در عالم تزاحم قضایا و گزاره‌های عقل عملی دو قانون تأخیر در تساوی و تقدیم اهم در حالت‌ عدم تساوی این قوانین حکمران در این میدان هستند.</li></ul>در بیست و نهمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به بیان جمع‌بندی و خلاصه‌ای از نظریات پیرامون حسن و قبح و پس از آن گروه‌های مختلف حسن و قبح پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 29

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">گروهی که طرفدار نظریه وظیفه‌گرا می‌گوید حسن و قبح اشیاء را به بیرون خود احاله ندهید، هر چه هست در خودش هست، یک واقعیت در درون خود هست وقتی که می‌گوید انسان حیوان ناطق است، ماشی است، ضاحک است همه در درون خود است یک وصف فی نفسه است و گروه دیگر که طرفدار نظریه غایت‌گرا هستند می‌گویند این طرو حسن و قبح بر اشیاء تابعی از مبادی یا نتایج و آثار و غایات مترتب بر آن است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">&nbsp;بر اساس سیر علمی به این رسیدیم که نمی‌شود حسن و قبح را از دل اشیاء بیرون برد و به این و آن گره زد &nbsp;و وقتی وجدانمان را که مدنظر قرار می‌دادیم می‌دیدیم که الصدق حسنٌ و بر خلاف آن الکذب قبیحً.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در سلسله کمالاتی که برای انسان‌ها حاصل می‌شود کمالات ابتدایی و نازل وجود دارد که کمالاتی است که برای قوای شهوی و غضبی و حیوانی و طبیعی حاصل می‌شود که با حیوانات خیلی مشترک است و یک کمالات خاصی در انسان وجود دارد فراتر از آن‌ها که کمال فلسفی است و اینکه کسی تلاش کند به سمت آن کمال فوق طبیعی حرکت کند استحقاق مدح و ذم دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">از کمال فلسفی، قضیه بدیهی اخلاقی متولد می‌شود که فوق این مسائل غریزی و مادی است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">سخن ما این است که در وجدان خودمان یک رشته‌ای از قضایای حسن و قبح داریم که بدیهیات پایه در حسن و قبح است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در واجبات عقلیه هم تزاحم عقلی وجود دارد، تزاحم یک قانون خاص شرعی نیست.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">هم بدیهی وظیفه‌گرایی وجود دارد و هم بدیهی غایت‌گرایی وجود دارد هیچ کدام مطلق نیست و نمی‌شود این را جای آن گذاشت و در مقام جعل تزاحمی ندارند.</li></ul>در بیست و هشتمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به بیان تفاوت نظریه وظیفه‌گرا و غایت‌گرا پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 28

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">نظریه‌ای دیگر در اینجا مطرح می‌شود که آن را در اصول فلسفه و روش رئالیسم به علامه طباطبایی نسبت داده‌اند که حسن و قبح اعتباری است و باید و نباید جزء اعتباریات است و اعتباری بودن این است که ایشان می‌گویند ما مثل اینکه ملکیت اعتباری داریم که استنساخ از آن مالکیت حقیقی است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">ایشان می‌گوید این مفاهیم اعتباری که در این علوم مثل اخلاق و سیاست و فقه و حقوق به کار می‌برید یک معنای حقیقی دارد و بعد برای تنظیم امور از آن‌ها یک استنساخی شده است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">نظریه دهم می‌گوید حسن و قبح، واقعیت آن حد وسط در اوصاف یا افعال انسانی است. در چهار قوه اصلی غضب، &nbsp;شهوت، وهم و عقل، وقتی می‌خواهد به عمل درآید و فعال شود افراط و تفریط دارد که اینها رذیلت می‌شود و آن حد وسط و اعتدال فضیلت می‌شود و حقیقت حسن همان نقطه اعتدالی است که در اینها وجود دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">و اشکالی که به این نظریه وارد است این است که افراط و تفریط را بتوانیم در همه جا تصویرکنیم و بگوییم افراط و تفریط بد است و حد وسط خوب است در همه جا سازگار نیست و یک جاهایی هم جور در می‌آید و لذا نشان می‌دهد که قاعده کلی وجود ندارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">تقریباً می‌شود بخش عمده‌ای از نظریات فلسفه اخلاق را در دو مکتب وظیفه‌گرا و مکتب نتیجه گرا قرار داد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">و این سؤال وجود دارد که حسن و قبح یک واقعیتی است نهفته در فعل یا ویژگی روحی با قطع نظر از اینکه چه اثری بر این کار مترتب می‌شود و یا اینکه می‌گوید این حسن است یا قبیح و نگاه به این داریم که این فعل چه عوایدی و چه نتایجی دارد؟</li></ul>در بیست و هفتمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به بیان نظریه نهم و دهم پیرامون حسن و قبح و اشکالات بر آنها می‌پردازند که لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 27

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در مجموعه فقه روابط اجتماعی به بحث عدل و ظلم رسیدیم منتهی ناچار شدیم در بحث عدل و ظلم که یک نگاهی بیفکنیم به مبادی بحث که البته در بحث‌های استنباطات فقهی و قواعد فقهی مربوط به عدالت اثر دارد و بعد نشان خواهیم داد که این دقت‌های عقلی در آن استنباطات فقهی اثر خواهد داشت.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">و سؤال این بود که داوری عقل به حسن اموری و قبح اموری، مستند به چه مبنا و پایه و اساسی است؟ در پاسخ به این سؤال گفتیم؛ حسن و قبحی که بر اعمال و افعال مترتب می‌شود، استحقاق مدح و ذمی که بر افعالی مترتب می‌شود یک امور قراردادی یا تابع از قراردادهای شرعی و قانونی است یا تابعی از امیان و کشش‌ها و خواست‌های انسانی است یا تابعی از اهدافی است که مترتب بر اینها می‌شود یا اینکه فراتر از اینها یک واقعیت در ذات افعال و امثال اینهاست این طیف احتمالاتی است که اینجا مورد سؤال است. این نوع قضایا یک قرارداد است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در اینجا جندین رویکرد وجود داشت و یک رویکرد این بود که قرار کیست؟ قرار خداست؟ قرار مقنن است؟ قرار جامعه است؟ این که بگوییم این خوبی و بدی تابع از قرارداد معتبِر و اعتبار معتبِر است.&nbsp; و رویکرد دیگر این بود که این حسن و قبح تابعی از آن عواطف و کشش‌هاست و رویکرد سوم این بود که یک مقدار واقعی‌تر باشد و یک امر معقول ثانی فلسفی باشد و یک حقیقت خارجی را نشان بدهد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">چند نظریه دیگر هست که تصمیم گرفتیم یک نظرة خاطفه و مرور سریعی به آن نظریات هم داشته باشیم و نظریه هشتم عبارت است از حقیقت حسن و قبح وجوب بالغیر با قیودی که خواهیم گفت و در افعال ارادی و غیر ارادی وجوب بالغیر هست، منتهی وجوب بالغیر در افعال ارادی با افعال غیرارادی فرق می‌کند. وجوب بالغیر در فاعل‌هایی که اختیار نقش ندارند به شکل مکانیکی و جبری و بدون دخالت اراده محقق می‌شود اما در افعال ارادی این وجوب بالغیر با انتخاب و اراده محقق می‌شود.&nbsp;</li></ul>در بیست و ششمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به ارتباط فقه روابط اجتماعی به بحث عدل و ظلم اشاره می‌کنند و پس از آن به سه رویکرد در مبنا و مستند داوری عقل به حسن امور و قبح اموری اشاره می‌کنند و در ادامه به بیان الباقی نظریات پیرامون حسن و قبح می‌پردازند که لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;