<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در گام نخست گفته شد شارع در درک و حکم به حسن و قبح ذاتی و عقلی همراه اولی الالباب و اولی العقول است اما ما وقتی می‌توانیم به سمت ملازمه برویم که از این گام نخست عبور کنیم و به گام دوم ورود کنیم و درگام دوم بایدگفت که شارع بما هو شارعٌ این درک و حکم را دارد که موجب عقاب و ثواب می‌شود، این گام دوم ما را به ملازمه می‌رساند و اگر استحقاق عقاب و ثواب نیاید ملازمه‌ای ندارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">تقریر اول برای گام دوم این است که مدح و ذم، عقاب و ثواب است و جعل مدح و ذم از ناحیه عقل یعنی مفهومی که منطبق بر عقاب و ثواب مولا هم می‌شود و در مناقشه نسبت به آن گفته شد که در امور عقلایی اخلاق با حقوق فرق دارد، هر چه در اخلاق است نمی‌گویند می‌شود برای آن کیفر قرار داد بنابراین گفته شد همیشه امور اخلاقی امور کیفری نیست و در کیفر یک عنایت زائده‌ای می‌خواهد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">تقریر دومی که در اینجا وجود دارد این است که این مدح و ذم در فضای شرع، این همانی در عقاب و ثواب ندارد، ولی عقل می‌گوید اینکه من میگویم شارع با حکم دیگری می‌گوید و شارع باید آنجا عقاب و ثواب قرار دهد، یعنی حکم دیگری است و عینیت نیست.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در جواب به این تقریر دوم گفته می‌شود که استحقاق عقاب و ثواب مولا می‌آید، یعنی آن حق الطاعه را می‌آورد و آن حب و بغض مولوی است نه حب و بغض عادی تکوینی و لذا درست است که این تولید حب و بغض می‌کند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در بیان تفاوت بین تقریر اول و دوم گفته می‌شود که تقریر دوم می‌گوید این مستلزم عقاب و ثواب است و این همانی نیست ولی در تقریر اول می‌گوید عقاب و ثواب مولا همان مدح و ذم است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">تقریر سوم به این صورت است که با توجه به اینکه شارع برای هر واقعه‌ای حکمی دارد عقل یک داوری دارد و شارع همه حتماً همه جا داروی دارد و داروی شارع هم علی القاعده مطابق عقل است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در پاخ به این تقریر گفته می‌شود ملازمه عدم مخالفت را اثبات می‌کند و دیگر اینکه استحقاق مدح و ذمها ممکن است در نظام مولویت مولا، مواجه با مزاحماتی باشد که عقل آن را نمی‌فهمد.</li></ul>در سی و نهمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی پس از بیان خلاصه‌ای از مباحث گذشته به بیان سه تقریر در ذیل گام دوم برای اثبات ملازمه بین حکم عقل و شرع پرداختند که لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.

large_عدالت اعرافی.png

medium_عدالت اعرافی.png

small_عدالت اعرافی.png

thumbnail_عدالت اعرافی.png

عدالت اعرافی.png

فقه تعلیم و تربیت

فقه-روابط-اجتماعی

فقه روابط اجتماعی

استاد علیرضا اعرافی متولد سال 1338، از اساتید مطرح و از سال 1395 مدیر حوزه‌های علمیه می باشند. ایشان در سال 1398 با حکم رهبر معظم انقلاب، به عضویت شورای نگهبان در آمدند.استاد اعرافی علاوه بر مشاغل اجرائی، به تدریس خارج دروس حوزوی نیز اشتغال داشته و دروس فقه، اصول، تفسیر، فلسفه فقه و…. ایشان از دروس پر رونق حوزه علیمه قم می باشد.در رابطه با فقه معاصر نیز، ایشان در چند سال اخیر به بررسی مباحث فقه اجتماعی پرداخته اند. صوت و تقریر جلسات این درس، به علاوه ارائه کلیات مطالب ارائه شده در هر جلسه با هدف آشنائی بیشتر با محتوای هر درس، به تفکیک جلسات در همین صفحه ارائه شده است.

فقه روابط اجتماعی (عدالت) 39

طلبه سطح 3 مدرسه تخصصی فقه امام کاظم علیه السلام تحت اشراف آیت الله مکارم شیرازی، عضو مرکز امور نخبگان حوزه علمیه قم، مدرس، نویسنده کتب و مقالات متعدد، همکاری در امور پژوهشی پژوهشگاه های حوزوی و دفتر فقه معاصر تحت نظر استاد حسین اثنی عشری

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">با توجه به تقریر دوم حسن و قبح یک واقعیت اجتماعی، عقلایی و قراردادهایی از این قبیل نیست بلکه حسن و قبح یک امر واقعی نفس الامری است و دارای منشأ انتزاع است و عقل آن را می‌فهمد و خدا و غیر خدا هم ندارد مثل اجتماع نقیضین و ارتفاع نقیضین است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در در استدلال بر ملازمه اگر حسن و قبح را به تطابق آراء عقلا یا حتی به نظریات دیگر، لذت و ألم، عواطف، شرایط روحی و امثال اینهاگره زدیم، وجهی ندارد که بگوییم شارع همراه عقلا است و اما اگر از همه این نظریات عبور کردیم و گفتیم حسن و قبح، واقعیت نفس الامری است که تابعی از آراء عقلا، مصالح اجتماعی، نظم، لذت، ألم و امثال اینها نیست و یک حقیقتی است که عقل آن را می‌فهمد و مطابق آن حکم بر مدح و ذم می‌کند این دیگر خدا و غیر خدا، شارع و غیر شارع ندارد همه باید این را بپذیرند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مناقشه و اشکالی که به این تقریر دوم وارد است این است که این مدح و ذم عقلی چگونه تبدیل به ثواب و عقاب مولوی شرعی می‌شود؟ عقل می‌فهمد که صدق و کذب با هم فرق دارد و عقل می‌فهمدکه این فرق موجب شده است که می‌شود برای این استحقاق مدح قائل شد. اما اینکه مولا هم می‌تواند عقاب و ثواب کند عقل مستقلاً این را نمی‌فهمد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در پاسخ به مناقشه مذکور گفته می‌شود استحقاق عقاب و ثواب مولوی در خود حکم عقل است به این صورت که در همین دنیا، وقتی می‌گوید این استحقاق مدح دارد و یا استحقاق ذم دارد یعنی قانون‌گذار می‌تواند برای این تشویق یا مجازات بگذارد و این در حکم عقل می‌گنجد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در جواب به این پاسخ مذکور گفته می‌شود که الزامی در این وجود ندارد و حتی در این دنیا هم بین مدح و ذم و مشوق‌ها و کیفرهای حقوقی الزامی وجود ندارد بنابراین پاسخ اول تمام نیست.</li></ul>در سی و هشتمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به &nbsp;بیان تفصیلی تقریر دوم و مناقشه نسبت به آن در ملازمه بین حکم عقل و شرع پرداختند که لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.

فقه روابط اجتماعی (عدالت) 38

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در مقام و محور دوم به ملازمه بین احکام عقل عملی و احکام شرعی پرداخته شد که به آن ملازمه اصل می‌گویند و گفته شد که آیا نظر اصولیین که قائل به ملازمه بین حکم شرع و عقل هستند درست است و یا اینکه نظر اخباریین که قائل به ملازمه نیستند درست است؟ که حدود سیزده احتمال در آن داده شد که در مباحث گذشته به آن پرداخته شد.&nbsp;</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در بررسی ادله ملازمه به این نتیجه رسیدیم که بحث ملازمه در گذشته بیشتر به آن پرداخته شده است ولی در ادامه به دلیل اینکه ملازمه را مسلم و اثر چندانی بر آن مترتب نمی‌دانسته‌اند کمتر به آن پرداخته‌اند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در بیان دلیل اول بر ملازمه گفته شد که از آنجایی که احکام عقلیه مستقله وجود دارد و شارع هم از عقلا است بنابراین همراه عقلا است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مرحوم اصفهانی در حقیقت حسن و قبح می‌گفت عقلا برای حفظ تنظیمات جامعه و مصالح جامعه تطابق آراء دارند بر اینکه عدل خوب است و ظلم بد است، صدق خوب است و کذب بد است و حقیقت حسن و قبح، احکامی است که عقلا بما هم عقلا لحفظ مصالح نوع و نظم الاجتماع قرار می‌دهند و این نظریه تطابق آراء شامل شارع نیز می‌شود.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مرحوم شهید صدر در مناقشه تقریر مذکور بیان می‌دارند که آنچه که به شرع نسبت می‌دهیم ظاهراً به خداوند نسبت می‌دهیم و آراء محموده مربوط به عقلا بما هم عقلا است که برای حفظ مصالح نوع و مصالح اجتماع جعل کرده‌اند و دیگر شارع جزء عقلا نخواهد بود و شارع از این مدار بیرون است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">تقریر دیگری که برای سخن مرحوم اصفهانی وجود دارد این است که بگوییم حسن و قبح، عقلی و ذاتی است و عقل مستقل آن را درک می‌کند و تابعی از هیچ مصلحت و مفسده و لذت و ألم و تطابق آراء و امثال اینها نیست که در این صورت شارع در این منظومه قرار دارد برای اینکه اینجا مدرک و داور عقل بما هو عقل است و عقل سراسر موجودات ذی‌شعور را گرفته است و در خدا تا غیر خدا وجود دارد و در این تقریر دوم اشکال قبلی منتفی است چون آنجا عقلا بود و گفتیم شاید شارع در آن نگنجد ولی اشکال دیگری به این تقریر وارد است که به تفصیل به آن اشاره شده است.</li></ul>در سی و هفتمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به &nbsp;بیان خلاصه‌ای از مقام و محور دوم در بحث عدل و ظلم پرداختند و پس از آن دلیل اول بر ملازمه حکم عقل و شرع و اشکالات آن را تبیین نمودند که لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدالت) 37

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">استاد معظم با توجه به فاصله زیاد این جلسه با جلسه قبل در ابتدا و مقدمتا به بیان نکاتی پیرامون ابواب جدید فقهی در موضوع فقه روابط اجتماعی پرداختند و فرمودند که تلاش شده است مسائل مربوط به فقه تربیت، فقه العقیده، اکرام و تحقیر و... جمع آوری شود و به شکل یک کتاب جدید در منظومه کتب و ابواب فقهی قرار گیرد و ما بر اساس این رویکرد به مباحثی پیرامون عدل و ظلم پرداختیم.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در گذشته با توجه به پیچیدگی مباحث عدل و ظلم در قالب مقام اول به یک بحث کاملاً فلسفی و از مقوله فلسفه اخلاق پرداخته شد که در آن مقام پانزده نظریه از جمله نظریه اشاعره، مرحوم اصفهانی، مرحوم مصباح، مرحوم حائری، علامه طباطبایی و... در باب فلسفه اخلاق بیان شد که در واقع از مدار مباحث فقهی خارج شد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">استاد معظم پس از تبیین نظریات پانزده گانه به بیان نظریه مختار (شانزدهم) پرداختند و فرمودند که این نظریه شش عنصر و مؤلفه دارد که در این جلسه به اهم آن عناصر پرداختند و بیان فرمودند که این نظریات بخشی از آنها دور از واقعیت حرکت کردند و آنها که در این فضا آمده‌اند که برای حسن و قبح یک ما به ازاء و منشأ انتزاع واقعی قائل بشوند دو گروه می‌شوند؛ یک گروه از همین قبیل آقای مصباح است و یک گروه هم از قبیل آنکه می‌گوید یک امر ذاتی لایتغیر در این وجود دارد و ما می‌گفتیم این دوتا هیچکدام مطلق نیستند، هر دو درست است و بعد می‌گفتیم تزاحم در اینجا یک امر بسیار مهمی است که اینها همدیگر را تعدیل می‌کنند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">به بیان دیگر نظریه شانزدهم این شد که حسن و قبح‌های ذاتی به غض نظر از هر چیز، منشعب از کمال برتر هست که روی مقدمات منعکس می‌شود منتهی می‌گوییم این تمام حقیقت در حسن و قبح نیست و این دو گاهی تزاحم پیدا می‌کنند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در ادامه استاد اعرافی به بیان گزارش کوتاهی از مقام دوم پرداختند و فرمودند این حسن و قبح ذاتی با این تقریر و نظریه‌ای که پذیرفتیم، شرع با آن چه نسبتی برقرار می‌کند؟ آیا عقل افزون بر آن داوری نخستینی که به شکل قطعی و ذاتی داشت، یک داوری ثانویه هم دارد؟ و چیزی را بر ذمه شارع قرار می‌دهد؟</li></ul>در سی و ششمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به &nbsp;بیان خلاصه‌ای از مطالب جلسات گذشته پرداختند که لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.

فقه روابط اجتماعی (عدالت) 36

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در هفتمین محور در نظریه باب حسن و قبح که در واقع یک صغرایی برای قیاس درست می‌کرد گفتیم عقل اصولاً داوری مستقلی به حسن و قبح دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">محور اول در تقریر سوم در بحث ملازمه این است که بین حکم عقل پایه، یعنی حسن و قبح عدل و ظلم و صدق و کذب و امثال اینها و شرع، یک ملازمه‌ای است، این طرف ملازمه که امر شرعی است چند احتمال در باب آن هست و احتمال اول این است که شارع باید حکم مستقل مولوی صادر کند و احتمال دوم این است که حکم صادر و انشاء نمی‌شود ولی روح حکم وجود دارد و احتمال سوم این است که نتیجه حکم باید وجود داشته باشد و در نهایت احتمال چهارم این است که عقل بگوید او هم باید مدح و ذمی مثل من داشته باشد، ولو جزء ما عقلا هم نیست.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">محور دوم در تقریر سوم در بحث ملازمه این است که شارع که می‌گوییم بنا بر ملازمه باید ملاحظه عقل کند، یعنی به حکم عقل باید توجه کند این محور نیز چند احتمال دارد و احتمال اول این است که باید با همان حدت و شدت و درجه‌ای که عقل می‌گوید عین حکم عقل را بپذیرد و احتمال دوم این است که ضد آن را نمی‌تواند بگوید و نهایتاً احتمال سوم این است که نمی‌تواند مغایر بگوید ولی درجه‌اش را می‌تواند تفاوت بگذارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">آن چهارتاست و این هم سه تاست و اگر در هم ضرب شود دوازده تا می‌شود و یک احتمال هم این است که کسی بگوید هیچ‌کدام از این دوازده احتمال نیست.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">اگر کسی اهل تتبع باشد می‌تواند از صاحب فصول و قبل از بحث‌های شیخ انصاری و وحید بهبهانی تا دوره متأخر این جدول سیزده احتمال را تنظیم کند و معلوم کند هر یک از بزرگان در کجای این اقوال قرار می‌گیرد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">محور سوم در تقریر سوم در بحث ملازمه به نسبت مدح و ذم شارع با عقاب و ثواب پرداخته می‌شود.&nbsp;</li></ul>در سی و پنجمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی پس از طرح مسأله و ذکر یک مقدمه به بیان محورهای سه‌گانه پیرامون تقریر سوم در بحث ملازمه پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.

large_عدل اعرافی.png

medium_عدل اعرافی.png

small_عدل اعرافی.png

thumbnail_عدل اعرافی.png

عدل اعرافی.png

عدل و ظلم

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 35

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">این قاعده کلما حکم به العقل، حکم به الشرع از اموری است که میان اصولیین و اخباریین محل نزاع قرار گرفته است و اکثر اصولیین قائل به ثبوت این ملازمه به عنوان یک حکم عقلی شده‌اند که نتیجه آن اثبات حکم شرع است. اگر این قاعده را بپذیریم آن وقت عقل از منابع احکام شرعی می‌شود و اصولیینی که این قاعده را می‌پذیرد نتیجه امکان اثبات احکام شرعی با واسطه حکم عقل است و نقطه مقابل آن اخباریین هستند که این ملازمه را قبول ندارند و نتیجه حرف آن‌ها این می‌شود که عقل مستقلاً نمی‌تواند از منابع احکام شرعی شود.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">بنا بر نظر اصولیین علاوه بر منبع کتاب و سنت در اثبات احکام شرعی منبعی به نام عقل مستقل وجود دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">&nbsp;فقط این قانون ملازمه است که اگر پذیرفته شود، عقل جدای از کتاب و سنت محوریت پیدا می‌کند و اگر پذیرفته نشود از محوریت ساقط می‌شود.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">قول به ملازمه که قول اول است چند فرض و تصویر دارد: تصویر اول این است که بگوییم کلما حکم به العقل، حکم به الشرع، حداکثری تفسیر کنیم و قائل شویم و بگوییم هر چه عقل حکم می‌کند شرع هم طبق آن حکم مولوی صادر می‌کند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">و تصویر دوم این است که شارع بر اساس مستقلات عقلیه اقدام می‌کند و آن را تأیید می‌کند، نه اینکه حکمی صادر کند و ما کشف می‌کنیم که شارع در عالم واقع انشائی و جعلی دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">تصویر سوم این است که شارع اصلاً اینجا مولویت و اعمال مولویت ندارد جز اینکه هماهنگ با عقل است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در تصویر چهارم که از اینها ضعیف‌تر است و آن این است که می‌گوید ملازمه در این حد ثابت است و شارع نمی‌تواند مخالف عقل حکمی را صادر کند یعنی اگر عقل می‌گوید قبیح است، او نمی‌تواند بگوید مستحب است یا واجب است، ولی لازم نیست بگوید حرام است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">فرض و تصویر پنجم یک احتمالی ممکن است که اگر عقل حکم به قبح دارد، این نمی‌تواند ضد آن را جعل کند، یعنی وجوب و کراهت را جعل کند ولی می‌تواند حرمت، کراهت یا حتی اباحه را می‌تواند بگذارد ولی ضد آن را نمی‌تواند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">و مقابل همه اینها احتمال ششم است که نفی هر نوع ملازمه‌ای است و می‌گوید شارع اگر حسن و قبح هم می‌گوید به عنوان مدح و ذم عرفی عقلایی است که مردم می‌گویند و الا هیچ چیزی ندارد.</li></ul>در سی و چهارمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به مباحثی پیرامون ملازمه‌ی بین حکم عقل و شرع پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 34

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">ده دوازده نظریه از نظریات سابقه‌دار در سنت اسلامی و فلسفه خودمان تا بعضی از آراء و انظاری که در سنت‌های غربی بود متعرض شدیم و به طور نسبتاً مبسوط آن‌ها را مورد نقد و بررسی قرار دادیم و نهایتاً به یک نظریه‌ای رسیدیم و آن نظریه در قالب شش رکن نظریه توضیح داده شد و بحث کردیم.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">از زمان اخباری‌ها ملازمه بین حکم عقل و شرع محل نقض و ابرام و مناقشات و مباحثات طولانی قرار گرفته است و قاعده آن به این صورت است که کل ما حکم به العقل حکم به الشرع که می‌گویند قاعده اصلی است که یک عکس نقیضی هم دارد که کل ما حکم به الشرع حکم به العقل که می‌گویند فرع است که تفاوت این دو هم روشن است یعنی یک بار می‌گوییم آنچه را که عقل به آن حکم کند، شرع هم تابع عقل است و در قاعده دیگر می‌گوییم آنچه در شرع وارد شده است عقل هم به آن حکم می‌کند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در حکم به الشرع و حکم به العقل سه احتمال وجود دارد: 1. عقل تام واقعی، 2. حکم به عقل عادی و متعارف و 3. عقل متعارف به شکل تفصیلی که یکی از دو معنای یک و دو اینجا درست است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مقصود از قاعده اول که محل بحث اصلی اینجاست این است که اگر عقل به چیزی حکم کرد و حکم آن تعلق به یک گزاره‌ای گرفت، همان گزاره یک گزاره مولوی می‌شود و خدا آن را حکم می‌کند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">اینکه اصولیین می‌گویند عقل قوه مدرکه است و حکم ندارد؛ می‌گوییم عقل به معنای خاص حکم ندارد و درک می‌کند ولی نفس انسان حکم می‌کند، ممکن است اسم این را عقل بگذاریم کما اینکه در لسان روایات عقل فقط بحث ادراک نیست بحث حکم و حتی گاهی بحث عمل در مفهوم عمل گنجانده شده است.</li></ul>در سی و سومین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی پس از بیان خلاصه‌ای از مباحث قبل به بحث ملازمه‌ی بین حکم عقل و شرع پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 33

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">پس از بررسی دوازده نظریه از نظریات متقدمین و متأخرین عالم اسلام و غیر عالم اسلام در باب حقیقت حسن و قبح و با ملاحظه نقدها و مناقشاتی که در آن‌ها داشتیم گفتیم شاید بشود نظریه‌ای را ارائه کرد که آن نظریه متشکل از ارکانی است که چند تای آن را بحث کردیم.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">رکن پنجم نتیجه‌گیری و نظریه نهایی در حقیقت حسن و قبح عبارت است از اینکه العدل و الظلم ناظر به گزاره‌های پایه نیست بلکه گزاره‌های پایه عقل عملی به اضافه آن تزاحمات است و عدل و ظلم عنوان‌های ثانوی است یعنی عنوان ناظر به بعد از اعمال تزاحمات است و این هم دلیل آن قصه است که هیچ استثنا برنمی‌دارد.&nbsp;</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">رکن ششم نتیجه‌گیری و نظریه نهایی در حقیقت حسن و قبح عبارت است از اینکه حسن و قبح اختصاص به نوع اول ندارد که حسن و قبح وصف رفتاری می‌شود به غض نظر از هر چیز دیگری و این امری است که جزء مرتکزات است و مورد قبول است و این رکن ششم مقدماتی دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مقدمه اول این است که مصالح و مفاسد واقعی بر داوری بر حسن و قبح و شکل‌گیری عدل و ظلم هم در پایه این قضایا و هم در حالات تزاحمی مؤثر است و مقدمه دوم این است که این مصالح و مفاسد احاطه بر آن به‌سادگی میسر نیست.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">نتیجه‌ای که گرفتیم آن بود که به دلیل وجود تزاحمات و تعارضات و ناسازگاری‌هایی که میان این داوری‌های عقل انسانی مبتنی بر آن مصالح و مفاسد و به دلیل تنوع و تعدد و پیچیدگی پدید می‌آید داوری نهایی کار سختی است.</li></ul>در سی و دومین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به ادامه بیان ارکان نظریه نهایی در حقیقت حسن و قبح پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 32

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">عدل و ظلم که مبحث ششم از مجموعه مباحث فقه روابط اجتماعی بود یک مباحث پایه و بنیادی وجود داشت که روی آن مباحث فقهی به احتمال قوی تأثیرگذار است ازاین‌رو به‌رغم اینکه مباحث ما فقهی بود وقتی که به این مبحث رسیدیم وارد آن مباحث بنیادی شدیم.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">رکن اول نتیجه‌گیری و نظریه نهایی در بحث حسن و قبح عبارت است از اینکه ما در عقل عملی و در بحث اوصاف و افعال اختیاری قضایای پایه‌ای داریم که اینها به دو قسم تقسیم می‌شود بخشی از این قضایای پایه در عقل عملی حسن و قبح افعال و اوصاف را با قطع‌نظر از هر ارتباط و نسبتی بیان می‌کند؛ الصدق حسنٌ، الاحسان حسنٌ، الشجاعة حسنةٌ، شجاعت نیکوست. در نقطه مقابل الکذب قبیحٌ، الاسائه الی الغیر قبیحةٌ یا الجبن قبیحٌ و امثال این. این یک دسته از عوائد بر پایه اخلاقی می‌باشد که بدیهی است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">رکن دوم نتیجه‌گیری و نظریه نهایی در بحث حسن و قبح عبارت است از تزاحم بین عناوین در عقل عملی، این داستان تزاحم در علم اصول در کنار تعارض مورد توجه قرار گرفته است و بسیاری از قواعد کبروی تزاحم، همین عقل عملی است، یعنی چیزی که عقل ما این را می‌فهمد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">این عالم دار تزاحمات است و از جمله موارد تزاحم و ناسازگاری در مقام عمل و امتثال میان عناوین، حسن و قبح است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">حکم در تزاحم سه قانون است و عمده‌‌ی آن دو قانون است: یکی تقدیم الاهم و محتمل الاهمیه یعنی وقتی که تزاحم شد اهم و محتمل الاهمیه مقدم است و تقدیم هم گاهی به نحو الزام است و گاهی به نحو ترجیح است و قانون دیگر تخییر بین المتساویین عند الاحراز التساوی یعنی اگر در این دو عنوان متزاحم احراز تساوی شد آنجا تخییر وجود دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">رکن سوم نتیجه‌گیری و نظریه نهایی در بحث حسن و قبح عبارت است از اینکه این عناوین حسن و قبح یک جاهایی هم مشمول قانون اجتماع می‌شود، اجتماع عناوین حسن، یا عناوین قبیح در فعل یا وصفی، آن هم یک واقعیت است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">رکن چهارم نتیجه‌گیری و نظریه نهایی در بحث حسن و قبح عبارت است از اینکه در احکام عقل عملی مستقل باز شبیه احکام شرعی، احکام خمسه وجود دارد، عقل در افعال به طور مستقل احکام خمسه دارد یعنی عین اینکه وجوب و حرمت، استحباب و کراهت، جواز و اباحه وجود دارد این در احکام عقل عملی هم این پنج نوع حکم وجود دارد.</li></ul>در سی و یکمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به بیان ارکان نظریه نهایی در بحث حسن و قبح پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 31

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">عمده بحثی هم که تاکنون مطرح شد این بود که حقیقت حسن و قبح به کجا باز می‌گردد؟ و درجه واقعیت و حقیقت آن چیست؟ دوازده نظریه از نظریات مهم که غالباً با نگاه به سنت اسلامی بررسی کردیم یک نگاه‌هایی به بعضی از نظرات در سنت‌های غربی داشتیم و نهایتاً به نتیجه‌ای رسیدیم و روح آن نظریه عبارت بود از اینکه ما با دریافت وجدانی و علم حضوری خودمان، سلسله‌ای و منظومه‌های از گزاره‌های بدیهی عقل عملی داریم و آن حسن و قبح در این گزاره‌ها منعکس شده است و اینها واقعیت‌هایی است در عرض بقیه آن قضایای بدیهی که عقل نظری می‌فهمد قرار می‌گیرد و ارزش فوق‌العاده‌ای هم دارد و این گزاره‌های عقل عملی که دارای بدیهیات واضحی هست مثل گزاره‌های بدیهی عقل نظری پایه‌های ارتباط عام بشری است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در میان رفت‌وبرگشت‌های تاریخی میان وظیفه‌گرایان و غایت و نتیجه‌گرایان قائل به جمع بودیم. گفتیم دسته‌ای از بدیهیات است که بخشی از آن‌ها حسن و قبح را در ذات عمل نشان می‌دهد بغض النظر عن أیّ مبدأ و منتهی و نتیجةٍ و بعضی از گزاره‌ها نگاه به منتهی و نتیجه دارد و با آن نگاه این وصف پیدا در او پیدا می‌شود، باز وصف در این فعل پیدا شده است ولی با الهام از آن نتیجه.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">تزاحم مقوله خیلی مهمی است؛ این تزاحم در عقل عملی و امتثال و اجرای احکام عقل عملی موجب آن می‌شود که به این امور و احکام یک قیودی بخورد از اینجا به بیان دیگر این جور تعبیر کردیم این موضوعات در احکام عقل عملی دو جور قید دارد یکی قیودی که ذاتی است مثلاً احسانی که فلان باشد ممکن است قیودی در اینها باشد که از خود حکم عقل ابتدائاً استفاده بشود اما کثیری از قیود هست که از نوع دوم است؛ قیدهایی است که به خاطر ملاحظه مقام تزاحم و عدم امکان امتثال و جمع پیدا شده است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">آیا در قضایای متزاحمه عقل عملی، قضیه‌ای هست که آن اهم قضایا باشد و آن دیگر هیچ قیدی نخورد؟</li></ul>در سی‌امین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به بیان نکاتی پیرامون حسن و قبح پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 30

استاد امین اسد پور از اساتید سطح عالی حوزه علمیه قم بوده و به تدریس دروس فقه و اصول و همچنین دروس فلسفه اشتغال داشته و هر ساله طلاب به بهره گیری از دروس ایشان مشغول هستند.استاد اسد پور در کنار تدریس در مسائل مذکور به تدریس هرمنوتیک، انسان شناسی و اموری از این قبیل در مرکز تخصصی اسراء پرداخته اند.اکنون استاد اسد پور عضو شورای علمی طرح شهید صدر در بنیاد شیخ انصاری بوده و به داوری طرح های پژوهشی ارائه شده به این بنیاد می پردازند.از دیگر خصوصیات ایشان، تمایل فکری و بررسی تحلیلی آراء امام خمینی توسط ایشان می باشد.

استاد مهدی شب زنده دار از اساتید مطرح حوزه علمیه قم بوده و به تدریس دروس خارج فقه و اصول اشتغال دارند.ایشان در فروردین ماه سال 1392 با حکم رهبر معظم انقلاب به عضویت در شورای نگهبان در آمدند، در ادامه نیز این حکم در سال 1401 توسط ایشان تمدید گردید.از اساتید مطرح ایشان باید به میرزا جواد تبریزی، مرتضی حائری یزدی و حسین وحید خراسانی اشاره کرد.پس از تدوین دو کتاب “الفائق فی الأصول” و “الشخص الإعتباری” توسط دفتر فقه معاصر حوزه های علمیه، استاد شب زنده دار علاوه بر تدریس عناوین مد نظر در دروس خارج خود، به تدریس خارج این دو کتاب نیز پرداختند؛ تمامی صوت جلسات و تقریرات این درس در همین صفحه بارگزاری شده است.&nbsp;&nbsp;

بسم الله الرحمن الرحيم<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مشخصات فردی: علی عندلیبی در سال 1334 (68 سال) متولد در شهر فامنین از استان همدان&nbsp;</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">تحصیلات حوزوی:&nbsp;در سال 1349 وارد حوزه علمیه قم شده و دوره سطح را در مدت پنج سال با استفاده از محضر اساتید معظم حضرات آقایان طالقانی، باکوئی، دوزدوزانی، علوی‌گرگانی، شهید حقانی، اعتمادی، ستوده، حرم‌پناهی، محمدی‌گیلانی، راستی‌کاشانی، طاهری‌خرم‌آبادی و... به پایان رسانده و از سال 1354 به مدت 17 سال از درس خارج فقه و اصول اساتید معزز حضرات آیات &nbsp;شیخ کاظم تبریزی، شیخ جواد تبریزی، شیخ مرتضی حائری، وحید خراسانی و مؤمن استفاده کرده و در سال 1372 همراه با اخذ مدرک سطح4 موفق به دریافت گواهی اجتهاد از طرف حضرات آیات جناب آقایان مؤمن و طاهری‌خرم‌آبادی شده است. ایشان در رشته فلسفه از محضر اساتید گرانمایه جناب آقایان محمدی‌گیلانی و جوادی‌آملی کتاب‌های شرح منظومه، اسفار و شفاء را آموزش دیده است.&nbsp;</li><li style="direction:rtl;">تدریس و پژوهش:</li></ul>تدریس سطح تا سال 1376 و پس از آن تدریس خارج فقه و اصول در موسسه بقیه الله (عج) و سایر مراکز فقهی و به صورت آزاد و عضو هیئت علمی جامعة المصطفی (ص). موضوعات تدریس و تحقیق&nbsp;فقهی ایشان عبارتند از:<ul><li style="direction:rtl;margin-right:80px;text-align:justify;">فقه بورس و&nbsp;بازار سرمایه</li><li style="direction:rtl;margin-right:80px;text-align:justify;">فقه&nbsp;شرکت‌های سهامی</li><li style="direction:rtl;margin-right:80px;text-align:justify;">مکاسب، بیع و ربا</li><li style="direction:rtl;margin-right:80px;text-align:justify;">شخص حقوقی</li><li style="direction:rtl;margin-right:80px;text-align:justify;">جامعه‌شناسی</li><li style="direction:rtl;margin-right:80px;text-align:justify;">تغییر جنسیت</li><li style="direction:rtl;margin-right:80px;text-align:justify;">ارث&nbsp;زوجه از عقار</li><li style="direction:rtl;margin-right:80px;text-align:justify;">ولایت فقیه</li><li style="direction:rtl;margin-right:80px;text-align:justify;">احکام مفقودالاثر</li><li style="direction:rtl;margin-right:80px;text-align:justify;">غنا و موسیقی</li><li style="direction:rtl;margin-right:80px;text-align:justify;">خمس</li><li style="direction:rtl;margin-right:80px;text-align:justify;">زکات</li><li style="direction:rtl;margin-right:80px;text-align:justify;">صلات</li><li style="direction:rtl;margin-right:80px;text-align:justify;">صوم و مسائل مستحدثه آن</li></ul>همکاری با دفتر همکاری حوزه و دانشگاه حدود 10 سال.همکاری با مدارج علمی مدیریت حوزه علمیه قم از سال 1372 به عنوان داور، راهنما، مشاور و عضویت در کمیته تخصصی فقه و اصول. و&nbsp;استاد راهنما و مشاور ده‌ها پایان‌نامه در موضوعات معاصر حوزه اقتصادی و مالی&nbsp;همکاری با مجمع جهانی اهل بیت علیهم السلام در تدوین کتب و مقالات برای مجمع فقه جده.&nbsp;تدوین کتاب رسمی اصول فقه شیعه برای ارسال به آن مجمع.عضویت در مجمع مشورتی فقهی شورای نگهبان.ممتحن اجتهاد نامزدهای عضویت در مجلس خبرگان رهبریعضو&nbsp;گروه اقتصادی موسسه موضوع‌شناسی احکام فقهی.تأسیس گروه فقهی با همکاری عده‌ای از اساتید برای تدوین کتاب جامع فقهی مشتمل بر آراء فقهاء و ادلّه آنها از متقدمین تا دوران معاصر.عضو کرسی علمی فقه و اصول هیئت حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی و نقد و مناظره.همکاری با گروه‌های علمی فقه‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.عضو&nbsp;شورای علمی دفتر فقه معاصر حوزه‌های علمیه از سال 1395.عضو هيات امناء موسسه عالی فقه و علوم اسلامی.&nbsp;<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">تألیفات و آثار علمی: از ایشان آثار علمی متعددی به‌جای ماننده که برخی نیز چاپ شده از جمله:</li></ul>اصول: کتاب قواعد اصول الفقه علی مذهب الإمامیّة.فقه: کتاب الخمس حدود 10 جلد، فقه البورصة والأوراق المالية 4 جلد، کتاب الإعتکاف، رسالة فی تنجیس المتنجس، رسالة فی التحکیم فی القضاء، رسالة بطاقة الإئتمان، رسالة فی بیع الدین، رسالة فی عفو المجنی‌علیه، رسالة فی الصلاة خلف المقام حیث ما کان، رسالة فی غسل الإحرام.رجال: کتاب ابراهیم بن هاشم مشتمل بر قواعد عامه و توثیقات عامه رجالی.تاریخ: کتاب فاطمة بعد أبیها سلام‌الله علیهما وآلهما. &nbsp;جامعه‌شناسی: مقومات جامعه، قانونمندی جامعه، قوانین حاکم بر جامعه، جبر اجتماعی، تغییرات اجتماعی، تفکرات اجتماعی مسلمانان، تفکرات اجتماعی دوران باستان.&nbsp;همکاری در تالیف کتاب الفائق فی الاصولهمکاری در تالیف کتاب الشخص الاعتباری (ماهیت و احکام شخص حقوقی)&nbsp;

استاد محمد محمدی قائنی، از اساتید مطرح درس خارج حوزه علمیه قم بوده، و علاوه بر تدریس دروس مرسوم فقهی و اصولی سنتی با عناونی همچون "کتاب الدیات" و &nbsp;"کتاب القصاص" در فقه، و “نواهی” و “مفاهیم” در اصول، به تدریس درس خارج فقه معاصر نیز پرداخته اند.&nbsp;درس خارج فقه پزشکی استاد قائینی به یکی از دروس مهم فقه معاصر تبدیل شده است.&nbsp;از اساتید ایشام به مرحوم آیت الله خوئی و آیت الله تبریزی اشاره کرد.علاوه بر تدریس، استاد به تألیف کتاب نیز اشتغال داشته و کتبی متعدد از ایشان به انتشار رسیده است، یکی از این کتاب ها کتاب “المبسوط فی فقه المسائل المعاصر” است، که به بررسی فقهی چندی از مسائل معاصر پرداخته است.

استاد سید علی مدرسی طباطبائی، معروف به سید علی مدرسی یزدی در سال 1336 در یزد دیده به جهان گشود. و اکنون نماینده مردم فارس در مجلس خیرگان رهبری می باشد.از اساتید ایشان در دوره تحصیل و شرکت در دورس خارج می توان به شیخ مرتضی حائری، میرزا جواد تبریزی و آیت الله وحید خراسانی اشاره کرد.ایشان در سال های اخیر به تدریس دوری فقه معاصر برای تأمین نیاز جامعه پرداخته اند، و دروسی همچون فقه قانون گذاری و فقه اقتصاد را تدریس نموده اند.