<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در جلسات گذشته بحث از مناقشاتی شد که بر نظریه اشاعره در حسن و قبح عقلی وارد بود و برخی از این‌ها به این بر می‌گشت که هم در پایه‌های دین و معرفت الله و هم در اثبات معجزه و نبوت و وجوب طاعت و حرمت معصیت، ما نیازمند به حکم عقل عملی به قبح ظلم و حسن عدل داریم و مرحوم شهید صدر (ره) فرمودند اثبات این مسائل پایه در وجوب معرفت الله و طاعت و عصیان، نیاز به حسن و قبح ذاتی ندارد و این‌ها از هم جداست.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">نظرات مرحوم شهید صدر (ره) در پرتو حس‌گرایی و تکیه عمده بر راه حس وجود دارد و آن این است که با همین روش‌های رایج در علم با مفهوم امروزی که برای اثبات نظریات از آن بهره می‌بریم می‌توانیم ترقی به عالم غیب کنیم و با همین شیوه‌های متعارف در علوم می‌شود راهی به اثبات پایه‌های ادیان و پی به عالم غیب برد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در روش‌شناسی مرحوم شهید صدر (ره) ما دو مسئله مهم داریم که یک موضوع مهم این است که ایشان تلاش می‌کند که اثبات گزاره‌های دینی و اعتقادی را بر منهج استقرا به عنوان همان منهجی که در علم مورد استفاده قرار می‌گیرد استفاده ‌کند ضمن این که تلاش دارند بگویند این منهج ابتنایی بر مقدمات عقلی و بدیهیات عقلی به معنای عقل نظری ندارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در اینکه گزاره‌های کلامی و اعتقادی ما با همان عقل نظری قابل اثبات است و یا بدون نیاز به عقل عملی قابل اثبات نیست، بعضی از صاحبنظران می‌گویند در از گزاره‌های اعتقادی قابل اثبات است و در مثل معجزه و نبوت اگر عقل عملی را نیاوریم بازمی‌مانیم و بعضی می‌گویند ما نیاز داریم در برخی از استدلالات به مقدمات عقل عملی ولی منحصر نیست و در برعضی دیگر می‌گویند اصلاً ما در اثبات کل گزاره‌های کلامی و اعتقادی نیازی به عقل عملی نداریم.</li></ul>جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور، لازم است یازدهمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی که توسط استاد معظم آیت الله اعرافی تدریس شده است استماع فرمایید.

large_روابط اجتماعی-اعرافی.png

medium_روابط اجتماعی-اعرافی.png

small_روابط اجتماعی-اعرافی.png

thumbnail_روابط اجتماعی-اعرافی.png

روابط اجتماعی-اعرافی.png

فقه تعلیم و تربیت

فقه-روابط-اجتماعی

عدل و ظلم

فقه روابط اجتماعی

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 11

طلبه سطح 3 مدرسه تخصصی فقه امام کاظم علیه السلام تحت اشراف آیت الله مکارم شیرازی، عضو مرکز امور نخبگان حوزه علمیه قم، مدرس، نویسنده کتب و مقالات متعدد، همکاری در امور پژوهشی پژوهشگاه های حوزوی و دفتر فقه معاصر تحت نظر استاد حسین اثنی عشری

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در اثبات خدا و عالم غیب عقل نظری مستقل عمل می‌کند و از براهینی که در اثبات خدا استفاده می‌شود مثل برهان نظم ما مستغنی از عقل عملی هستیم و اصلاً پای عقل عملی به میان نمی‌آید ولی برای اثبات نبوت از راه اعجاز نیاز دارید.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مرحوم شهید صدر (ره) خیلی واضح و صریح عقل نظری را در اثبات همه مسائل کلامی مستغنی دانست و فرمودند بدون اتکا به عقل عملی می‌توانید از عقل نظری استفاده کنید و برای اثبات وجوب طاعت خدا و حرمت معصیت خدا نیاز به حکم عقل عملی نداریم چون قانون فطری در انسان است که دفع ضرر کند و همین قانون کافی است تا اطاعت را بیاورد.&nbsp;</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">و ما گفتیم درست است که قاعده فطری و غریزی در انسان‌ها هست که در هنگام مواجه با خطر فرار می‌کنند ولی این حکم نیست و یک قاعده است ولی مرحوم نراقی در جامع السعادات می‌گویند عقل هم حکم دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مرحوم آقای حائری می‌گویند ممکن است کسی بگوید کمال و نقص در علم و جهل علی الاطلاق است اما کمال و نقص در صدق و کذب نسبی یا مشروط است و در حسن و قبح عقلی و استحقاق مدح و ذم باید داوری داشته باشد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">اینکه کمال و نقص تقسیم می‌شود به مطلق و مشروط را قبول داریم ولی در همه موارد مشروط نیست و ممکن است در معرفت الله مشروط باشد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">نقض مبتنی بر این است که وجوب طاعت الله و حرمت معصیت الله چیزهایی است که نیاز به داوری عقل به حسن و قبح دارد و اگر داوری را از عقل بگیرید و بخواهید تابع اراده شارع کنید این‌ها فرومی‌ریزد و آقای شهید صدر می‌گفت ما بدون آن‌هم این‌ها راداریم یا از باب امر جبلی و غریزی یا از باب کمال و نقص.&nbsp;</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">تفاوت انسان با حیوان در دایره فهم است و تا جایی که خطر را می‌فهمد علی‌الاصول فرار می‌کند.</li></ul>جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور، لازم است دهمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی که توسط استاد معظم آیت الله اعرافی تدریس شده است استماع فرمایید.

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 10

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در نگاه اول افعال یا غریزی است یا طبیعی و یا ارادی و در نگاه دوم هرکدام قابل‌تقسیم به اقسام ریزتری است و در افعال غریزی گفتیم از دو سه منظر مقول به تشکیک‌اند یا تقسیماتی دارند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">آیا همه افعال بشر بر غرایز و پایه‌های غریزی و فطری استوار است؟ غالب افعال ارادی انسان بر پایه کشش‌ها و غرایز و علاقه و گرایش‌هایی استوار است آیا ما حکم عقلی داریم که همه گرایش‌ها افعال ارادی بر آن استوار باشد یا به این صورت نیست؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در فعل ارادی که در انسان صادر می‌شود و مبتنی بر غرایز است همان‌طور که در لذت و الم گفتیم بحث تزاحمات جای مهمی دارد. در حیوانات غالباً نوع خاصی از فعل را اقتضا می‌کند ولی در انسان به دلیل وسعت وجودی او غریزه یک‌چند راهی برای او متصور است و انتخاب یک‌راه با انتخاب عقلی همراه می‌شود.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">نمی‌شود گفت افعال ما یا افعال غریزی و جبلی است یا افعال ارادی و این‌ها اصلاً قابل تطبیق بر هم نیستند ممکن است همان‌که در جبلت هست همان در منطق فعل ارادی، فعلی شود که عقل عملی می‌گوید انجام بده.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">نسبت بین امور جبلی و غریزی و طبیعی و افعالی که ارادی است من وجه است ممکن است یک امر جبلی باشد که عقل آن را نپذیرد و ممکن است امر عقلی باشد که با غریزه سازگار نیست و ممکن است یک امر غریزی باشد که عقل هم عیناً به آن حکم می‌کند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مرحوم شهید صدر در مقابل نظر مشهور می‌گفت معرفت الله و اطاعت خدا و پرهیز از معصیت خدا نیاز به احکام عقل عملی ندارد چون امور فطری و جبلی است و با طبع خودش وقتی دقت می‌کند در این‌که شاید خدایی باشد و عقابی باشد احتمال منافع می‌دهد که محتمل مهمی است به طبع خودش می‌رود که بشناسد.</li></ul>استاد معظم آیت الله اعرافی در نهمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی در سال تحصیلی 1403 ـ 1402 به بیان نکاتی پیرامون تقسیم افعال می‌پردازند که لازم است جهت بهره‌مندی بیشتر از تفصیل مطالب مذکور، فایل صوتی جلسه نهم را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 9

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">اولین نظریه در بحث حسن و قبح، نظریه‌ای بود که هم در تاریخ اسلام به شکل‌های مختلف ظهور و بروز پیدا کرده است و هم در غیر عالم اسلام معتقدانی داشته است و در عصر جدید هم بعضی از آرا وجود دارد و آن نظریه این بود که حسن و قبح یک امر ذاتی با قطع‌نظر از اعتبار شارع نیست بلکه حقیقت آن تابع اعتبار شارع است و این قاعده دو عنصر و بعد سلب و ایجابی دارد و عنصر سلبی آن می‌گوید حسن و قبح حقیقت و واقعیت عینی و ذاتی ندارد و عنصر دوم می‌گوید تابعی از اراده خداوند است و این در سنت اشاعره یک نظریه است.&nbsp;</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در برخی ادیان دیگر هم این نظریه سابقه دارد اما در نظریات جدید غربی‌ها با نظریه‌هایی مواجه هستیم که&nbsp; با عنصر اول موافق‌اند و می‌گویند حسن و قبح حقیقت ندارد و تابع اراده خدا نیست یا تابع وضع اجتماعی است. از این رو در نفی ذاتیت برای حسن و قبح هم در تاریخ اسلام هم در تاریخ ادیان هم در نظریات غرب جدید شاهد این آرا هستیم.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در مباحث گذشته مطرح شد که این نظریه با نقدهای متعددی مواجه است و قسمت عمده این نقدها نقض‌های مهمی بود که بر این نظریه وارد می‌شد و این نقض‌ها زنجیره‌ای از عقاید کلامی بود که اگر گفتید حسن و قبح عقلی و ذاتی است اعتقادات هم قوام پیدا می‌کند و قابل اثبات است و اگر این بنیان فروریخت و حسن و قبح عقلی را از دست دادید&nbsp; در اثبات برخی از گزاره‌های کلامی مثل وجوب طاعت و حرمت معصیت باز می‌مانید.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در ادامه مرحوم شهید صدر (ره) در مقام نقد صراحتاً بیان کرده‌اند که این نقض‌ها وارد نیست و بیان داشتند که در اثبات برخی از گزاره‌های کلامی، نیازمند به حسن و قبح عقلی نیستیم و تلاش ایشان این است که اثبات کند که مباحث کلامی از مباحث عقل عملی جدا است.</li></ul>استاد معظم آیت الله اعرافی در هشتمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی در بحث عدل و ظلم در سال تحصیلی 1403 ـ 1402 به بیان دو دیدگاه و نظریه در مباحث کلامی (که بنا بر نظریه و دیدگاه اول، مبتنی بر حسن و قبح عقلی است و بنا بر نظریه دوم مبتنی بر حسن و قبح عقلی نیست) پرداختند و در ادامه مباحث جلسه گذشته را تکمیل نمودند.لازم است جهت بهره‌مندی بیشتر از تفصیل مطالب مذکور، فایل صوتی جلسه هشتم را استماع فرمایید.

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 8

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در جلسات قبل نقض‌هایی را که به حسن و قبح اشعری وارد بود بیان کردیم و گفتیم زنجیره‌ای از وجوب معرفت الله و وجوب طاعت و حرمت معصیت وابسته به حسن و قبح عقلی است و در مقابل با مخالفت شهید صدر (ره) مواجه شدیم که ایشان منکر وابستگی شدند و بیان داشتند که بدون اینکه حسن و قبح را عقلی و ذاتی بدانیم می‌توانیم وجوب معرفت الله و وجوب طاعت و حرمت معصیت را اثبات نماییم.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">طبق مبنای مرحوم شهید صدر (ره) چگونه می‌توان با توجه به طبع آدمیان و احتمالات قابل‌اعتنا بدون نیاز به اثبات حسن و قبح عقلی و ذاتی، وجوب معرفت الله، وجوب طاعت و حرمت معصیت را اثبات نمود؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">با توجه به اینکه مرحوم شهید صدر (ره) وجوب معرفت الله، وجوب طاعت و حرمت معصیت را بدون قائل شدن به حسن و قبح عقلی و ذاتی قابل اثبات می‌دانند می‌توان ایشان را پیرو مکتب اشاعره دانست؟&nbsp;</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">اینکه شهید صدر (ره) می‌فرمایند رفتارهای انسان برخی طبیعی و برخی جبلی و بعضی عقلی است به چه معناست؟ و چه ارتباطی با ما نحن فیه دارد؟ و اینکه می‌فرمایند اقدام به طاعت و اجتناب از معصیت برآمده از یک امر جبلی و غریزی است نه حکم عقلی به چه معناست؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">آیا افعال غریزی و جبلی تفاوت ماهوی و اساسی&nbsp;با افعالی که از مبدأ حکم عقل عملی صادر می‌شود دارد یا خیر؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در بررسی و نقد فرمایش شهید صدر (ره) این سؤال مطرح می‌شود که آیا افعال جبلی اختیاری‌اند و مبادی ارادی در آن‌ها ایجاد می‌شود یا خیر؟</li></ul>استاد معظم آیت الله اعرافی در هفتمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی در بحث عدل و ظلم در سال تحصیلی 1403 ـ 1402 با ذکر خلاصه‌ای از مباحث پیشین به بیان ادله مرحوم شهید صدر (ره) می‌پردازند و که لازم است به منظور بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور فایل صوتی جلسه هفتم را استماع بفرمایید.

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 7

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در مباحث گذشته مطرح شد که اشاعره معتقدند که حسن و قبح یک امر ذاتی با قطع‌نظر از اعتبار شارع نیست بلکه حقیقت آن تابع اعتبار شارع است و در مقابل عدلیه قائل به حسن و قبح ذاتی یا عقلی بود و این مسئله شبیه مسئله جبر و اختیار و حدوث و قدم قرآن از مسائل تاریخی دامنه‌داری است که خیلی از مسائل جهان اسلام و حتی جنگ و صلح با این‌ها گره‌خورده است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">یکی از مهم‌ترین اشکالاتی که آقایان فلاسفه به نظریه اشاعره دارند نقض‌هایی است که به کلام آنها وارد می‌شود و این نقض‌ها ریشه در تاریخ تفکر کلامی معتزله و امامیه دارد و عمده این نقض‌ها به این برمی‌گردد که اگر اشاعره حسن و قبح&nbsp; عقلی و ذاتی و منهای شرع را نپذیرند در کار خود گیر می‌کنند و پای آنها می‌لنگد، مثلاً در اثبات کاشفیت معجزه از حقانیت دین، اثبات این‌که وعده وعیدهای خدا، اثبات وجوب طاعت و حرمت معصیت، زنجیره‌ای از مسائل است که همگی مبتنی بر فلسفه اخلاق و حسن و قبح ذاتی است و اگر آن را نپذیرند در وجوب طاعت و معرفت و حرمت معصیت دستشان بسته می‌شود و حتی در اصل اثبات اصل دین با مشکل مواجه می‌شوند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">بر خلاف نظریه پیشین مرحوم شهید صدر (ره) نظریه دومی را مطرح می‌کند که وجوب معرفت و طاعت و حرمت معصیت و اثبات معجزه و اعتماد بر معجزه و انبیا نیاز به حسن و قبح عقلی ندارد و بدون آن‌هم این‌ها برقرار است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">از آنجایی که نقض‌های مذکور در فضای متشرعه و دینی پیش می‌آید و برای کسانی که اعتقاد به مسائل دینی ندارند کاربردی ندارد آیا می‌توان کلام شهید صدر (ره) را کلامی موجه دانست و معتقد شد که حسن و قبح ذاتی و عقلی از مبادی اثبات خدا و وجوب طاعت و معصیت نیست؟</li></ul>استاد معظم آیت الله اعرافی در ششمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی در موضوع عدل و ظلم در سال تحصیلی 1403 ـ 1402 با ذکر مقدمه به نقض‌هایی که به نظریه اشاعره پیرامون حسن و قبح وارد می‌شود می‌پردازند و پس از آن نظریه‌ای جدید از مرحوم شهید صدر (ره) بیان می‌دارند که لازم است تفصیل مطالب مذکور را در فایل صوتی جلسه ششم جویا شوید.

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 6

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">با توجه به مطالبی که در جلسات گذشته مطرح شده برخی از صاحب نظران، حسن و قبح را جزء مفاهیم اعتباری می‌دانند و برخی آن دو را معقول ثانی فلسفی می‌دانند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">آنچه که در سنت اسلامی به عنوان نظر اشاعره شکل‌گرفته است (اگر چه نظریاتی هم در سنت‌های دیگر دینی و غیر دینی وجود دارد که کسی حقیقت حسن و قبح را به‌عنوان واقعیت نپذیرد) این است که حسن و قبح از مفاهیم اعتباری قلمداد می‌کنند و براساس این نظریه حسن و قبح تابع اعتبار معتبِر است و به عبارت دیگر آنها می‌کنند.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">عمده‌ترین دلیل‌هایی که اشاعره برای نفی حسن و قبح ذاتی و عقلی بیان نموده‌اند چیست؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">با توجه به اینکه حسن و قبح از مفاهیم دارای منشأ انتزاع واقعی و بدیهی است چگونه می‌توان واقعیت، ذاتیت و منشأ انتزاع را از حسن و قبح نفی کرد؟ پاسخ اشاعره در این باره چیست؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">آیا می‌توان گفت تعدد فرهنگ‌ها و تفاوت در داوری‌هایی نشان‌دهنده‌ی این است که حسن و قبح واقعیت ندارد و قراردادی و اعتباری است؟ آیا صرف وجود اختلاف، دلیل بر عدم بداهت می‌شود؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">با توجه به اینکه حسن و قبح بر افعال حمل می‌شود ولی این حمل بر آن افعال ثابت نیست و در حالتی یک فعل محکوم به حسن است در حالتی دیگر محکوم به قبح است مثل صدق و راستگویی که در حالی حسن است و در حالی دیگر که موجب اتلاف نفوس می‌شود قبیح است، آیا می‌توان گفت ای مطلب نشان‌دهنده این است که واقعیتی در فعل نیست و به قرار و اعتبار وابسته است و ذاتی نیست؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">آیا می‌توان گفت اجتماع دو عنوان حسن و قبیح در یکجا نشان می‌دهد که حسن و قبح واقعی نیست و اعتباری است؟</li></ul>استاد معظم آیت الله اعرافی در پنجمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی در موضوع عدل و ظلم در سال تحصیلی 1403 ـ 1402 با توجه مطالب مذکور در جلسات گذشته به بیان نظریه اشاعره پیرامون حسن و قبح می‌پردازند که برای تببین کامل نظریه اشاعره، ادله و اشکالات بر آنها لازم است فایل صوتی جلسه پنجم استاد معظم کاملاً شنیده شود.

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 5

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در کتب کلامی و اصول برای حسن قبح معانی متعددی ذکر نموده‌اند برخی برای آن سه معنا و برخی چهار معنا و برخی دیگر آن معانی را به شش و یا هفت معنا برسانده‌اند که آن معانی را از باب مقدمه مباحث بنیادی و نظری در باب حسن و قبح عدل و ظلم بر می‌شماریم.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در فلسفه، حسن و قبح را چگونه معنا می‌کنند؟ آیا در فقه روابط اجتماعی این معنا محل بحث است؟ در مکاتب فکری دیگر کدام معنا مراد است؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">آیا با توجه به اینکه ملائمت یا منافرت با طبع، یکی از ملاکات صدق حسن و قبح است آیا می‌توان گفت که همان معنای محل بحث است که از از دیرباز تا به امروز محل منازعه بین اشاعره و معتزله و دیگر متفکران بوده است؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مصلحت و مفسده ناظر به فرد و اشخاص به طور استغراقی که گفته شده است یکی از معنای دیگر حسن و قبح است آیا می‌تواند محل بحث و نزاع باشد؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در معنای حسن و قبح این‌که فعل و رفتار اختیاری به گونه‌ای باشد که شایستگی ستایش یا نکوهش و به عبارتی دیگر استحقاق مدح و ذم را داشته باشد می‌توان از آن به عنوان کانون بحث و نقطه مرکزی نزاع و اختلاف از آن یاد نمود؟ و اینکه آیا افعال در ذات خود استحقاق مدح و یا ذم را دارند یا خیر؟ نظر مکاتب فکری در این باره چگونه است؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">با توجه به تقسیم مفاهیم در فلسفه به اعتباری و واقعی، آیا حسن و قبح معقول ثانی منطقی است و یا از معقولات ماهوی و معقولات اولی؟ و اگر کسی بگوید معقولات اولی است آیا باید بگوید عرضی است؟ و یا اینکه حسن و قبح مفهوم قراردادی و اعتباری و به جعل جاعل و وضع واضع وابسته است و یا اینکه از معقولات فلسفیه است؟&nbsp;&nbsp;</li></ul>استاد معظم آیت الله اعرافی در چهارمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی در بحث عدل و ظلم در سال تحصیلی 1403 ـ 1402 به بیان نکاتی مقدماتی مشتمل بر معانی مختلف حسن و قبح در مکاتب فکری و همچنین به بحثی فلسفی پیرامون حسن و قبح می‌پردازند که برای روشن شدن تفصیل مطالب مذکور لازم است فایل صوتی جلسه چهارم استاد معظم کاملاً شنیده شود.

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 4

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در بحث عدل و ظلم و پایه‌های عقلی آن، آیا مکتب فکری شهید صدر و نظام‌سازی‌های ایشان از حکمت متعالیه فاصله دارد و از منطق رایج ارسطویی که بعداً در تمدن اسلامی امتداد پیداکرده است پیروی می‌کند؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">آیا حسن و قبح همان عدل و ظلم است؟ با توجه به آنکه عینیت و تمایز عدل و ظلم نسبت به حسن و قبح از کلیدی‌ترین مباحث و مسائل است به نحوی که بر مباحث فقهی پرتو می‌افکند، نظرات مکاتب فکری در این باب چگونه است؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">حقیقت حسن و قبح چیست؟ آیا یک امر ماهوی است، یا یک امر معقول ثانی و یا یک امر قراردادی؟ نظریات در این باب به تفکیک فلسفی چگونه است؟ اندیشه&nbsp; اشاعره در این باره چگونه است؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">اینکه اشاعره می‌گویند ما حسن و قبح عقلی را نفی می‌کنیم آیا به این معنا است که ما در مقام شناخت حسن و قبح و محسنات و مقبحات در مقام شناخت و کشف انسداد داریم و عقل ما عاجز است از این‌که پشت‌صحنه را ببیند؟ و یا اینکه آنها حسن و قبح عقلی را به نحو کبروی نفی می‌کنند و می‌گویند حسن و قبح واقعی در افعال نیست؟ در صورت نخست آیا مثل مذهب امامیه فکر می‌کنند؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">با توجه به اینکه در خیلی از مسائل به مصالح و مفاسد دسترسی نداریم می‌توانیم نسبت به حسن و قبح داوری کنیم؟ نظریه امامیه در این باب چیست؟&nbsp;</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">با توجه به اینکه ملاکات در مصالح و مفاسد دایره وسیعی دارد و کشف آن‌ها ساده نیست و باید جهت تزاحم آن‌ها را دید و فی الواقع کاشف از مصالح و مفاسد واقعی شارع است و عقل انسان به این علت که علمش و شناختش نسبت به حقایق پشت پرده محدود است، آیا می‌توان گفت این عدلٌ و حسنٌ یا این ظلمٌ و قبیحٌ و به دنبال آن باید و نبایدی را آورد؟ مرحوم استرآبادی در این باره چه می‌فرمایند؟&nbsp;</li></ul>استاد معظم آیت الله اعرافی در سومین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی با موضوع عدل و ظلم در سال تحصیلی 1403 ـ 1402 در صدد پاسخ به مسائل فوق‌الذکر هستند.برای روشن شدن پاسخ مطالب مذکور لازم است فایل صوتی جلسه سوم درس استاد معظم شنیده شود.

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 3

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">با توجه به مقدماتی که در جلسه قبل بیان شد آیا عروض عنوان عدل و ظلم بر افعال اختیاری انسان، احکام وجوب و حرمت و استحباب و کراهت را به وجود می‌آورد یا خیر؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">آیا در غیر از علوم اسلامی یعنی علوم انسانی مثل تعلیم و تربیت، علوم اجتماعی، جامعه‌شناسی، مدیریت و.. مقوله ظلم و عدل ظرفیت طرح را دارد؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">لغویین در کتاب‌های لغت ظلم را چگونه تعریف نموده‌اند؟ آیا تعاریف مختلف ظلم عرفی هستند و از ارتکازات عمومی به دست آمده‌اند؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">با توجه به تعریف‌های مختلفی مثل اخذک حق غیرک، وضع الشیء فی غیر موضعه (که گاهی با قید تعدیا است)، سلب کل ذی‌حق حقه و خروج از اعتدال و اقتصاد و میانه‌روی که برای ظلم آمده است آیا می‌توان برای آن‌ها یک تعبیر جامع&nbsp; و قدر مشترک یافت نمود؟ و آیا می‌توان مفاد واحدی از همه اصطیاد کرد؟ چگونه ممکن است؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">اگر مفهوم ظلم خروج از اعتدال و میانه‌روی باشد آیا می‌توان برای مفاهیمی مثل شجاعت حد اعتدال و میانه را تصور نمود؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">&nbsp; اگر مفهوم ظلم را وضع شیء فی غیر موضعه بدانیم آیا شامل سلب حق هم می‌شود؟ د چه صورت می‌توانند آن دو بر یکدیگر منطبق شوند؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">با توجه به مفهوم عام تحلیلی لغوی که در ارتکازات لغت‌شناسی وجود دارد و بر روی نظریه در باب فضیلت و رذیلت پیاده شده است آیا فضیلت مسیر تعادل در مقابل افراط و تفریط است و ظلم همان افراط و تفریط است؟&nbsp;</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">آیا می‌توان گفت عدالت همان سیر مستقیم است؟ تعبیر مرحوم آیت الله خویی رحمه الله در این باب چه بوده است؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مرحوم نراقی در کتاب شریف جامع السعادات برای مفهوم ظلم چند معنا ذکر می‌فرمایند؟ رابطه آن دو مفهوم چگونه است؟ طبق فرمایش ایشان رابطه انسان با خداوند و سایر مخلوقات به چه صورت در مقوله عدل و ظلم می‌گنجد؟</li></ul>استاد معظم آیت الله اعرافی در دومین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی در سال تحصیلی 1403 ـ 1402 در صدد پاسخ به مسائل فوق‌الذکر هستند.برای روشن شدن پاسخ مطالب مذکور لازم است فایل صوتی جلسه دوم درس استاد معظم شنیده شود.