<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">عدل و ظلم که مبحث ششم از مجموعه مباحث فقه روابط اجتماعی بود یک مباحث پایه و بنیادی وجود داشت که روی آن مباحث فقهی به احتمال قوی تأثیرگذار است ازاین‌رو به‌رغم اینکه مباحث ما فقهی بود وقتی که به این مبحث رسیدیم وارد آن مباحث بنیادی شدیم.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">رکن اول نتیجه‌گیری و نظریه نهایی در بحث حسن و قبح عبارت است از اینکه ما در عقل عملی و در بحث اوصاف و افعال اختیاری قضایای پایه‌ای داریم که اینها به دو قسم تقسیم می‌شود بخشی از این قضایای پایه در عقل عملی حسن و قبح افعال و اوصاف را با قطع‌نظر از هر ارتباط و نسبتی بیان می‌کند؛ الصدق حسنٌ، الاحسان حسنٌ، الشجاعة حسنةٌ، شجاعت نیکوست. در نقطه مقابل الکذب قبیحٌ، الاسائه الی الغیر قبیحةٌ یا الجبن قبیحٌ و امثال این. این یک دسته از عوائد بر پایه اخلاقی می‌باشد که بدیهی است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">رکن دوم نتیجه‌گیری و نظریه نهایی در بحث حسن و قبح عبارت است از تزاحم بین عناوین در عقل عملی، این داستان تزاحم در علم اصول در کنار تعارض مورد توجه قرار گرفته است و بسیاری از قواعد کبروی تزاحم، همین عقل عملی است، یعنی چیزی که عقل ما این را می‌فهمد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">این عالم دار تزاحمات است و از جمله موارد تزاحم و ناسازگاری در مقام عمل و امتثال میان عناوین، حسن و قبح است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">حکم در تزاحم سه قانون است و عمده‌‌ی آن دو قانون است: یکی تقدیم الاهم و محتمل الاهمیه یعنی وقتی که تزاحم شد اهم و محتمل الاهمیه مقدم است و تقدیم هم گاهی به نحو الزام است و گاهی به نحو ترجیح است و قانون دیگر تخییر بین المتساویین عند الاحراز التساوی یعنی اگر در این دو عنوان متزاحم احراز تساوی شد آنجا تخییر وجود دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">رکن سوم نتیجه‌گیری و نظریه نهایی در بحث حسن و قبح عبارت است از اینکه این عناوین حسن و قبح یک جاهایی هم مشمول قانون اجتماع می‌شود، اجتماع عناوین حسن، یا عناوین قبیح در فعل یا وصفی، آن هم یک واقعیت است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">رکن چهارم نتیجه‌گیری و نظریه نهایی در بحث حسن و قبح عبارت است از اینکه در احکام عقل عملی مستقل باز شبیه احکام شرعی، احکام خمسه وجود دارد، عقل در افعال به طور مستقل احکام خمسه دارد یعنی عین اینکه وجوب و حرمت، استحباب و کراهت، جواز و اباحه وجود دارد این در احکام عقل عملی هم این پنج نوع حکم وجود دارد.</li></ul>در سی و یکمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به بیان ارکان نظریه نهایی در بحث حسن و قبح پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

large_روابط اجتماعی-اعرافی.png

medium_روابط اجتماعی-اعرافی.png

small_روابط اجتماعی-اعرافی.png

thumbnail_روابط اجتماعی-اعرافی.png

روابط اجتماعی-اعرافی.png

فقه تعلیم و تربیت

فقه-روابط-اجتماعی

عدل و ظلم

فقه روابط اجتماعی

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 31

طلبه سطح 3 مدرسه تخصصی فقه امام کاظم علیه السلام تحت اشراف آیت الله مکارم شیرازی، عضو مرکز امور نخبگان حوزه علمیه قم، مدرس، نویسنده کتب و مقالات متعدد، همکاری در امور پژوهشی پژوهشگاه های حوزوی و دفتر فقه معاصر تحت نظر استاد حسین اثنی عشری

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">عمده بحثی هم که تاکنون مطرح شد این بود که حقیقت حسن و قبح به کجا باز می‌گردد؟ و درجه واقعیت و حقیقت آن چیست؟ دوازده نظریه از نظریات مهم که غالباً با نگاه به سنت اسلامی بررسی کردیم یک نگاه‌هایی به بعضی از نظرات در سنت‌های غربی داشتیم و نهایتاً به نتیجه‌ای رسیدیم و روح آن نظریه عبارت بود از اینکه ما با دریافت وجدانی و علم حضوری خودمان، سلسله‌ای و منظومه‌های از گزاره‌های بدیهی عقل عملی داریم و آن حسن و قبح در این گزاره‌ها منعکس شده است و اینها واقعیت‌هایی است در عرض بقیه آن قضایای بدیهی که عقل نظری می‌فهمد قرار می‌گیرد و ارزش فوق‌العاده‌ای هم دارد و این گزاره‌های عقل عملی که دارای بدیهیات واضحی هست مثل گزاره‌های بدیهی عقل نظری پایه‌های ارتباط عام بشری است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در میان رفت‌وبرگشت‌های تاریخی میان وظیفه‌گرایان و غایت و نتیجه‌گرایان قائل به جمع بودیم. گفتیم دسته‌ای از بدیهیات است که بخشی از آن‌ها حسن و قبح را در ذات عمل نشان می‌دهد بغض النظر عن أیّ مبدأ و منتهی و نتیجةٍ و بعضی از گزاره‌ها نگاه به منتهی و نتیجه دارد و با آن نگاه این وصف پیدا در او پیدا می‌شود، باز وصف در این فعل پیدا شده است ولی با الهام از آن نتیجه.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">تزاحم مقوله خیلی مهمی است؛ این تزاحم در عقل عملی و امتثال و اجرای احکام عقل عملی موجب آن می‌شود که به این امور و احکام یک قیودی بخورد از اینجا به بیان دیگر این جور تعبیر کردیم این موضوعات در احکام عقل عملی دو جور قید دارد یکی قیودی که ذاتی است مثلاً احسانی که فلان باشد ممکن است قیودی در اینها باشد که از خود حکم عقل ابتدائاً استفاده بشود اما کثیری از قیود هست که از نوع دوم است؛ قیدهایی است که به خاطر ملاحظه مقام تزاحم و عدم امکان امتثال و جمع پیدا شده است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">آیا در قضایای متزاحمه عقل عملی، قضیه‌ای هست که آن اهم قضایا باشد و آن دیگر هیچ قیدی نخورد؟</li></ul>در سی‌امین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به بیان نکاتی پیرامون حسن و قبح پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 30

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مهم‌ترین مبحثی که در مبادی فلسفی این بحث فقهی اهمیت داشت عبارت از این بود که حسن و قبح و استحقاق مدح و الذم چه اصلی و ریشه‌ای دارد آیا قراردادی است؟ اگر قراردادی است قرارداد چه کسی مبناست؟ یا یک واقعیت خارجی است؟ این واقعیت خارجی باشد آن وقت یک امر علی القاعده انتزاع فلسفی است. این منتزع‌عنه حسن و قبح چیست؟ و منشأ انتزاع و منشأ واقعیت حسن و قبح چیست؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">گروهی از قضایای حسن و قبح هست که حسن و قبح در شئ را با قطع نظر از هر چیزی نشان می‌دهد مثل قضیه الصدق حسن، الکذب قبیح و امثال اینها.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">بسیاری از دقایق فلسفی را با فرض می‌فهمیم در حالی که تفکیک آن جایز نیست؛ انسان را تقسیم بکنیم به فقر وجودی در انسان، فقر وجودی در انسان به هیچ نحو در عالم خارج نمی‌شود تصور کرد، معلولی و مخلوقی باشد و فقر وجودی نداشته باشد اصلاً امکان ندارد ولی در ذهن تفکیک می‌کنیم و یکی را بر دیگری حمل می‌کنیم اینجا هم فرض می‌گیریم امکان ندارد که فعل اختیاری را از هر فاعل و غایتی جدا بکنیم ولی ما می‌توانیم جدا فرض بگیریم، وقتی جدا فرض می‌گیریم وصف بر آن جاری می‌شود یا نمی‌شود.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">قضایای حسن و قبح یک نوع نیست گونه‌ای از آن‌ها با همان نگاه رویکرد وظیفه گرایی و نگاه به ذات منطبق است و گونه‌ای با نگاه غایت‌گرایی و نگاه معطوف به هدف و غایت سازگار است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">بسیاری از چیزهای که مثلاً در حقوق بشر اختلاف داریم به خاطر تزاحمات است و بحث امروز این است که تزاحم غیر از قیود اولیه در قضایا است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در عالم تزاحم قضایا و گزاره‌های عقل عملی دو قانون تأخیر در تساوی و تقدیم اهم در حالت‌ عدم تساوی این قوانین حکمران در این میدان هستند.</li></ul>در بیست و نهمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به بیان جمع‌بندی و خلاصه‌ای از نظریات پیرامون حسن و قبح و پس از آن گروه‌های مختلف حسن و قبح پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 29

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">گروهی که طرفدار نظریه وظیفه‌گرا می‌گوید حسن و قبح اشیاء را به بیرون خود احاله ندهید، هر چه هست در خودش هست، یک واقعیت در درون خود هست وقتی که می‌گوید انسان حیوان ناطق است، ماشی است، ضاحک است همه در درون خود است یک وصف فی نفسه است و گروه دیگر که طرفدار نظریه غایت‌گرا هستند می‌گویند این طرو حسن و قبح بر اشیاء تابعی از مبادی یا نتایج و آثار و غایات مترتب بر آن است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">&nbsp;بر اساس سیر علمی به این رسیدیم که نمی‌شود حسن و قبح را از دل اشیاء بیرون برد و به این و آن گره زد &nbsp;و وقتی وجدانمان را که مدنظر قرار می‌دادیم می‌دیدیم که الصدق حسنٌ و بر خلاف آن الکذب قبیحً.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در سلسله کمالاتی که برای انسان‌ها حاصل می‌شود کمالات ابتدایی و نازل وجود دارد که کمالاتی است که برای قوای شهوی و غضبی و حیوانی و طبیعی حاصل می‌شود که با حیوانات خیلی مشترک است و یک کمالات خاصی در انسان وجود دارد فراتر از آن‌ها که کمال فلسفی است و اینکه کسی تلاش کند به سمت آن کمال فوق طبیعی حرکت کند استحقاق مدح و ذم دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">از کمال فلسفی، قضیه بدیهی اخلاقی متولد می‌شود که فوق این مسائل غریزی و مادی است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">سخن ما این است که در وجدان خودمان یک رشته‌ای از قضایای حسن و قبح داریم که بدیهیات پایه در حسن و قبح است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در واجبات عقلیه هم تزاحم عقلی وجود دارد، تزاحم یک قانون خاص شرعی نیست.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">هم بدیهی وظیفه‌گرایی وجود دارد و هم بدیهی غایت‌گرایی وجود دارد هیچ کدام مطلق نیست و نمی‌شود این را جای آن گذاشت و در مقام جعل تزاحمی ندارند.</li></ul>در بیست و هشتمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به بیان تفاوت نظریه وظیفه‌گرا و غایت‌گرا پرداختندکه لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 28

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">نظریه‌ای دیگر در اینجا مطرح می‌شود که آن را در اصول فلسفه و روش رئالیسم به علامه طباطبایی نسبت داده‌اند که حسن و قبح اعتباری است و باید و نباید جزء اعتباریات است و اعتباری بودن این است که ایشان می‌گویند ما مثل اینکه ملکیت اعتباری داریم که استنساخ از آن مالکیت حقیقی است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">ایشان می‌گوید این مفاهیم اعتباری که در این علوم مثل اخلاق و سیاست و فقه و حقوق به کار می‌برید یک معنای حقیقی دارد و بعد برای تنظیم امور از آن‌ها یک استنساخی شده است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">نظریه دهم می‌گوید حسن و قبح، واقعیت آن حد وسط در اوصاف یا افعال انسانی است. در چهار قوه اصلی غضب، &nbsp;شهوت، وهم و عقل، وقتی می‌خواهد به عمل درآید و فعال شود افراط و تفریط دارد که اینها رذیلت می‌شود و آن حد وسط و اعتدال فضیلت می‌شود و حقیقت حسن همان نقطه اعتدالی است که در اینها وجود دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">و اشکالی که به این نظریه وارد است این است که افراط و تفریط را بتوانیم در همه جا تصویرکنیم و بگوییم افراط و تفریط بد است و حد وسط خوب است در همه جا سازگار نیست و یک جاهایی هم جور در می‌آید و لذا نشان می‌دهد که قاعده کلی وجود ندارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">تقریباً می‌شود بخش عمده‌ای از نظریات فلسفه اخلاق را در دو مکتب وظیفه‌گرا و مکتب نتیجه گرا قرار داد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">و این سؤال وجود دارد که حسن و قبح یک واقعیتی است نهفته در فعل یا ویژگی روحی با قطع نظر از اینکه چه اثری بر این کار مترتب می‌شود و یا اینکه می‌گوید این حسن است یا قبیح و نگاه به این داریم که این فعل چه عوایدی و چه نتایجی دارد؟</li></ul>در بیست و هفتمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به بیان نظریه نهم و دهم پیرامون حسن و قبح و اشکالات بر آنها می‌پردازند که لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 27

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در مجموعه فقه روابط اجتماعی به بحث عدل و ظلم رسیدیم منتهی ناچار شدیم در بحث عدل و ظلم که یک نگاهی بیفکنیم به مبادی بحث که البته در بحث‌های استنباطات فقهی و قواعد فقهی مربوط به عدالت اثر دارد و بعد نشان خواهیم داد که این دقت‌های عقلی در آن استنباطات فقهی اثر خواهد داشت.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">و سؤال این بود که داوری عقل به حسن اموری و قبح اموری، مستند به چه مبنا و پایه و اساسی است؟ در پاسخ به این سؤال گفتیم؛ حسن و قبحی که بر اعمال و افعال مترتب می‌شود، استحقاق مدح و ذمی که بر افعالی مترتب می‌شود یک امور قراردادی یا تابع از قراردادهای شرعی و قانونی است یا تابعی از امیان و کشش‌ها و خواست‌های انسانی است یا تابعی از اهدافی است که مترتب بر اینها می‌شود یا اینکه فراتر از اینها یک واقعیت در ذات افعال و امثال اینهاست این طیف احتمالاتی است که اینجا مورد سؤال است. این نوع قضایا یک قرارداد است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در اینجا جندین رویکرد وجود داشت و یک رویکرد این بود که قرار کیست؟ قرار خداست؟ قرار مقنن است؟ قرار جامعه است؟ این که بگوییم این خوبی و بدی تابع از قرارداد معتبِر و اعتبار معتبِر است.&nbsp; و رویکرد دیگر این بود که این حسن و قبح تابعی از آن عواطف و کشش‌هاست و رویکرد سوم این بود که یک مقدار واقعی‌تر باشد و یک امر معقول ثانی فلسفی باشد و یک حقیقت خارجی را نشان بدهد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">چند نظریه دیگر هست که تصمیم گرفتیم یک نظرة خاطفه و مرور سریعی به آن نظریات هم داشته باشیم و نظریه هشتم عبارت است از حقیقت حسن و قبح وجوب بالغیر با قیودی که خواهیم گفت و در افعال ارادی و غیر ارادی وجوب بالغیر هست، منتهی وجوب بالغیر در افعال ارادی با افعال غیرارادی فرق می‌کند. وجوب بالغیر در فاعل‌هایی که اختیار نقش ندارند به شکل مکانیکی و جبری و بدون دخالت اراده محقق می‌شود اما در افعال ارادی این وجوب بالغیر با انتخاب و اراده محقق می‌شود.&nbsp;</li></ul>در بیست و ششمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به ارتباط فقه روابط اجتماعی به بحث عدل و ظلم اشاره می‌کنند و پس از آن به سه رویکرد در مبنا و مستند داوری عقل به حسن امور و قبح اموری اشاره می‌کنند و در ادامه به بیان الباقی نظریات پیرامون حسن و قبح می‌پردازند که لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 26

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">نظریاتی بود که از نظر اشاعره شروع شد و به نظریه هفتم رسیدیم و بحث در هفتمین نظریه در نظریات حسن و قبح اخلاقی بود که آیا حسن و قبح اخلاقی عقلی است؟ غیراخلاقی است؟ ذاتی است؟ غیر ذاتی است؟ اعتباری است؟ چه ریشه‌ای دارد؟&nbsp;</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مرحوم استاد علامه مصباح یزدی رضوان‌الله تعالی علیه می‌فرمودند حقیقت حسن و قبح ضرورت بالقیاس الی الهدف است، البته نه هر مقدمه‌ای برای هر هدفی که در بین مقدمه و ذی‌المقدمه ضرورت بالقیاس است بلکه هدفی که یک خوبی داشته باشد و چیزی در آن باشد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">ایشان قضایای العدل حسن و الظلم قبیح را قضایای تتولوژی و این همانی و فاقد یک معرفت افزایی جدید می‌داند و این نوع قضایا از نوع قضایای تحلیلی است که محمول با کاوش در موضوع استخراج می‌شود.&nbsp;</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">یک نوع قضایای تحلیلیه، قضایایی است که محمول ذاتی باب ایساغوجی است که الانسان حیوانٌ ناطق و نوع دیگر این است که ذاتی باب شبیه باب ایساغوجی است. عنوان، عنوان ماهوی نیست که بگوییم جنس و فصل دارد، ولی شبه جنس و فصل است اینجا از قبیل شبیه جنس و فصل است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مقصود از قضییه تحلیلیه، قضیه‌ای که محمول آن از ذاتیات باب ایساغوجی است با تسامحی که فصل و جنس و یا شبه جنس و فصل است. کلیات خمس است، عناصر ماهوی و مفهومی موضوع است با آن تعمیمی که در عناصر مفهومی دادیم که اختصاص به ماهیت نوعیه و معقول اول ندارد در معقولات ثانیه هم همین‌طور است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مرحوم استاد علامه مصباح می‌فرماید یک مفهوم انتزاعی از معقولات ثانیه است؛ منتزع‌عنه این حسن و قبح همان رابطه این اعمال با آن هدف است، ضرورت بالغیر، همیشه اعمال با نتایج مترتب با آن یک ضرورت بالقیاس دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">مبنای حسن و قبح در نظریه ششم ملائمت و منافرت آن «منِ» علوی یا کمال انسانی بود با آن رابطه انتزاع می‌شد از رابطه فعل با فاعل آن و آن درجات متعالی فاعل.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">اما در این نظریه ششم رابطه فعل با نتایج آن سنجیده می‌شود. در تفاوت این نظریه با نظریه قبلی، آنجا رابطه با علت فاعلی سنجیده می‌شد، اما اینجا رابطه با علت غایی است آن که مترتب بر فعل می‌شود.</li></ul>در بیست و پنجمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به تبیین نظریه هفتم یعنی نظریه مرحوم استاد علامه مصباح یزدی رضوان‌الله تعالی علیه و بیان تفاوت نظریه پنجم و ششم می‌پردازند که لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 25

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در مباحث گذشته گفته شد در حقیقت حسن و قبح تاکنون شش نظریه بود و ما همه آن‌ها را نقد کردیم حتی نظریه ششم که کسانی از اصولیین مثل صاحب کفایه و دیگرانی بر آن تأکید داشتند؛ ولی ما در آن تردید داشتیم. تردید ما در آن نظریه لذت و ألم یا کمال و نقص این بود که آیا حسن و قبح منتزع از آن التذاذ و تألم است و از آن تناسب انسان با کمال و نقص است یا اینکه آن حقیقت حسن و قبح در رتبه متقدم است و چون نظام وجودی انسان یک نظام وجودی درستی است آن ساحت علوی او ملتذ می‌شود یا متألم می‌شود، نه اینکه این التذاذ و تألم سازنده و منشأ انتزاع حسن و قبح باشد. البته ما در هریک از نظریات گذشته جاهایی که باید دفاع می‌کردیم، دفاع کردیم و بعضی از اشکالات را جواب می‌دادیم ولی نهایتاً در هر کدام ما به یک اشکال جدی برخوردیم آن نظریه را نپذیرفتیم و کنار گذاشتیم.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">نظریه هفتمی (نظریه مرحوم استاد علامه مصباح یزدی رضوان‌الله تعالی علیه) در بحث حسن و قبح مطرح است و آن نظریه این است که حسن و قبح عبارت است از ضرورت بالقیاس الی الغیر. ضرورت بالقیاس میان افعال و رفتارها و آن غایاتی که بر آن مترتب می‌شود. این حقیقت حسن و قبح است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در قضیه العدل حسنٌ و الظلم قبیحٌ یک اختلاف تاریخی و جدی وجود دارد و آن این است که العدل حسنٌ یک قضیه این همانی، تتولوژی و تحلیلی به معنای این است که گفتیم یا این قضیه از این نوع نیست؟ شاید مشهور هم نظریه دوم باشد ولی صاحب‌نظرانی هستند که قائل به نظر اول هستند یعنی می‌گویند این قضیه تحلیلی است.&nbsp;</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">حسن و قبح در نگاه ایشان، یک مفهومی است و از مفاهیم معقولات ثانیه فلسفی است که از یک چیزی انتزاع می‌شود. حسن و قبح یک پدیده جوهری یا عرضی که ما به ازاء داشته باشد نیست بلکه حسن و قبح مثل امکان و وجوب منتزع از واقعیات می‌شود و نه معقول اول است و نه از اعتباریات خاص بی‌پایه است بلکه معقول ثانی فلسفی است.</li></ul>در بیست و چهارمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به نظریه هفتم یعنی نظریه مرحوم استاد علامه مصباح یزدی رضوان‌الله تعالی علیه می‌پردازند که لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 24

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در مباحث گذشته گفته شد نظریه ششم در حسن و قبح این بود که حسن و قبح را به لذت و ألم و چیزهایی مشابه آن برمی‌گرداند و اساس این بود که حسن و قبح و آن که موجب مدح و ذم است و مدح و ذم عقلایی مترتب بر آن می‌شود به لذت و ألم برمی‌گردد، منتهی نه لذت و ألم‌های عادی و متعارف پیش پا افتاده بلکه لذت و ألم‌های خاص.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">نقض‌هایی در کلام شهید صدر و به تبع آقای حائری به این نظریه وارد بود و اینگونه پاسخ داده شد که این نقض‌ها روی فرضی است که لذت و ألم‌ها را تفکیک نکنیم؛ اگر بگوییم مقصود اینجا لذت و ألم خاص است که التذاذات عقلی است دیگر آن نقض‌ها وارد نیست و دیگر اینکه باید به تزاحمات هم توجه کرد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">و نقض دیگر نقض مرحوم اصفهانی بود که ایشان فرموده بودند التذاذ کار قوه عاقله نیست و کار قوه عاقله، همان قوه مدرکه و کار شناخت است و نمی‌شود التذاذ را به آن نسبت داد که در پاسخ گفته شد مهم نیست که التذاذ را به عاقله نسبت بدهیم یا ندهیم زیرا عقل که به شناخت رسید در نفس التذاذ پیدا می‌شود.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">اشکال چهارمی در اینجا وجود دارد که این نظریه را کنار می‌زند و آن اشکال این است که همه حسن و قبح‌ها با التذاذات عقلی سازگار است و تساوی دارد و بر هم منطبق است و اما تحلیلی در اینجا به میان می‌آید که نشان می‌دهد اینها عین هم نیستند و آن تحلیل این است که اگر دقتی در موضوع به کار بگیریم دو جور تصویر می‌توانیم در اینجا درست کنیم.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">اینجا می‌گوییم وجدان خود را باز تحلیل کن، این تحلیل وجدانی هم حجت و معتبر است. در همه بدیهیات و در همه جا آخرین نقطه اتکاء انسان این است که وجدان خود را قاضی بکند و دقیق و عمیق به مسئله بیندیشد.</li></ul>در بیست و سومین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به بیان نقض چهارمی که به نظریه ششم وارد است می‌پردازند که لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;

فقه روابط اجتماعی (عدل و ظلم) 23

<ul><li style="direction:rtl;text-align:justify;">کیفیات نفسانیه به دو قسم کلی تقسیم می‌شود یکی علم و یکی غیر از علم؛ این حالت غیرعلمی است که بر علم استوار است و به طورکلی در فلسفه باید این را به عنوان قاعده کلی توجه کرد. به احتمال بسیار قوی، کیفیات نفسانیه غیر از علم اینها غالباً بر اساس یک علم پیدا می‌شود یعنی یک تحول دانشی رخ می‌دهد تا یک کیف نفسانی غیرعلمی حاصل بشود، خوشی و ناخوشی و افسردگی و پژمردگی همه غالباً بر پایه علمی استوار است.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">در کلمات فلاسفه و عرفا آمده است که لذات و آلام مراتب دارد، لذت حسی و وهمی و خیالی و عقلی زیرا قوای انسان متعدد و متفاوت است و از این جهت به اقسامی تقسیم می‌شود.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">لذت و ألم به نحوی با کمال و خیر یا مصلحت هم ارتباط دارد &nbsp;زیرا در تعریف لذت این بود «نیل بما هو مدرک کمال و خیر»؛ لذت وقتی حاصل می‌شود که این شخص عاقل و فهمنده و درک کننده به آن که عنده خیر و کمال برسد. لذا در درون مفهوم لذت عنصر خیر و کمال وجود دارد.</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">یک نقضی که وجود دارد این است که می‌گوید وجدان ما کشف سر و راز دیگران را در حال طبیعی یک امر قبیح عقلایی می‌داند ولی اگر کشف سرّ موجب یک التذاذی برای شخص باشد و در حالی‌که آن شخصی هم که راز او فاش می‌شود اصلاً اطلاعی پیدا نمی‌کند که ناراحت بشود و یک راز کسی را فاش می‌کند در حالی‌که به او ضرری هم نمی‌زند؛ مطلع هم نمی‌شود که ناراحت بشود، این خوب است یا بد؟</li><li style="direction:rtl;text-align:justify;">این نظریه مطلق التذاذ را مبنای حسن و قبح قرار نداده است اگر مطلق التذاذ بود نقض وارد بود و صد نقض دیگر هم می‌شد.</li></ul>در بیست و دومین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به بیان نقض‌هایی که به نظریه ششم وارد است می‌پردازند که لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.&nbsp;