موضوع حاکمیت اسلامی در کتب معتبر و متعددی آمده و قابل استناد است.&nbsp; به عنوان نمونه به مواردی اشاره می‌شود:در کتاب الغیبه آمده که در زمان ائمه (مخصوصاً در زمان امام هادی و امام عسکری) علیهم السلام از طریق نیابت و وکالت، احکام را به مردم می‌رساندند. البته توسط امام معصوم علیه السلام بر اعمال وکلا نظارت می‌شد و اگر خطا یا نخلفی صورت می پذیرفت تذکر داده می‌شد و بر مسئله نظارت اهتمام قوی وجود داشته است.البته این تخلف ربطی به اعمال برخی از وکلا مانند حسین بن روح، ندارد. چرا که او &nbsp;تقیه می‌کرده تا از ناحیه دشمن شناسایی و دستگیر نشود.در توقیعات امام حسن عسگری آمده است که «اجداد من مانند من مبتلا به چنین حوادثی نشدند و در موضوع امامتشان اینقدر تشکیک و تردید انجام نشد.»همچنین ذکر این نکته ضروری است که در موضوع حاکمیت وثاقت خاص شرط نیست، بلکه وثاقت عام مد نظر است. بنابراین بایستی شرایط و حال و هوای ناقلین روایات را نیز مد نظر داشته باشیم. در اعتبار حدیث، «وثاقت عام» کفایت می‌کند.مرحوم کلینی در زمان نواب اربعه بودند و دارای شرایط خاص آن زمان بودند و این قرائن و شواهد، دال بر وثاقت عام است.مرحوم طوسی در الغیبه از اسحاق بن یعقوب نیز در این مورد مطالبی ذکر کرده اند.

large_سیاسی تحریریpsd.png

medium_سیاسی تحریریpsd.png

small_سیاسی تحریریpsd.png

thumbnail_سیاسی تحریریpsd.png

سیاسی تحریریpsd.png

فقه سیاسی

فقه-سیاسی

سیاست

فقه سیاسی 11

طلبه سطح 3 مدرسه تخصصی فقه امام کاظم علیه السلام تحت اشراف آیت الله مکارم شیرازی، عضو مرکز امور نخبگان حوزه علمیه قم، مدرس، نویسنده کتب و مقالات متعدد، همکاری در امور پژوهشی پژوهشگاه های حوزوی و دفتر فقه معاصر تحت نظر استاد حسین اثنی عشری

در فقه سیاسی ابتدائا باید به ادله نقلی یعنی قرآن و روایت رجوع شود. و با استدلال به همین ادله است که مطلق بودن حاکمیت مسلمِ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و امامان معصوم علیهم السلام معلوم و مشخص می شود. در ادامه به مواردی در این زمینه اشاره می‌گردد:نبی اکرم (ص) در روایتی در مورد مقام مطلق خلافت فرمایشات قابل توجهی دارند.موسی بن جعفر (ع) در روایتی می‌فرماید: &nbsp;فقهای مؤمن حصون اسلام (دین اسلام) هستند.طبق روایتی موجود در اصول کافی، عمربن حنظله از امام صادق علیه السلام در مورد تحاکم سلطان سؤال می‌کند که دو نفر از اصحاب ما در مورد میراث اختلاف دارند و به پیشامدهایی در این زمینه در رابطه به رجوع به حکام برای حل دعوا اشاره کرده است. حضرت می‌فرماید این رجوع، رجوع به باطل و تثبیت حکومت باطل و إعمال ولایت طاغوت &nbsp;و شرک عملی می‌باشد؛ چراکه نه تنها مبنا بر عدم جواز (امضاء) ولایت طاغوت است بلکه تایید ولایت مطلق الهی مهم و مورد توجه است.

فقه سیاسی 10

ادله عقلیه و نقلیه و بعضی از بیانات امیرالمومنین (ع) در نهج‌البلاغه در موضوع فقه سیاسی و همچنین بیانات خداوند متعال و بیانات نبی اکرم (ص) و فرمایشات ائمه و سیره ایشان در رابطه با وظایف حاکمین در جلسات قبل بیان شد.فرمایش نورانی امام حسین که در کتاب تحف العقول نقل شده است، که ایشان در «منا» قبل از به درک واصل شدن معاویه در خطاب به تابعین فرمودند: عظمت ظاهری شما بخاطر این است که نشان دادید حکومت الهی را قصد دارید برپا نکنید و با قوم و خویشان خود دشمنی نکردید بخاطر خدا و در جایی‌که عهد الهی نقض می‌شود ناراحت نمی‌شوید. این در حالیست که شما باید ایادی حاکم معصوم باشید و عنایات الهی از جانب شما باید صادر شود. شما ضعیفید (ضعف ایمانی) و باید پاسخگو باشید.همچنین امام رضا علیه السلام در «علل الشرایع و الاحکام»، می‌فرماید: عقل حکم می‌کند که اگر اعتقاد الهی نداشته باشید اعمال شما با احکام الهی منافات دارد و دین خدا و شؤون ولایت الهی از بین خواهد رفت.&nbsp;اساسا باید دانسته شود که بالاترین معروف طبق روایات، ولایت حق و ولی الله است و بالاترین منکر ولایت طاغوت می باشد.

فقه سیاسی 9

با مرور متون دینی مثل خطبه‌های نهج‌البلاغه و... درمی‌یابیم که در هر زمان ابلاغ و اجرای دین لازم و ضروری است.امیرالمومنین علیه السلام در نامه‌ای به مالک اشتر معارف و مواعظ بلند و بالایی دارند و چهارچوب حکومت اسلامی (اعم از مالی، قضایی، اخلاقی، اجتماعی، نظامی و اجرایی و...) را بیان کرده اند.امیرالمومنین در این نامه به وظایف اجرایی و اخلاقی لشکریان، ویژگی‌های اخلاقی و علمی قاضی، روش تعیین مناصب کارگزاران حکومتی، بیت‌المال و خمس و زکات و مالیات، وظایف کلی اداره ثبت امور والیان، تجار و اصحاب صنایع صاحبان مناصب اقتصادی، ویژگی‌های عبادی حاکم و کارگزاران حکومتی و نحوه رفتار با زیردستان و... در حکومت دینی پرداخته اند.حضرت در این نامه و خطبه ۲۲۸ از مالک اشتر تقدیر و تشکر کرده‌اند و در عین حال بیان کرده‌اند که اصل در دین، تبعیت از حق است. همچنین ایشان در حکمت ۴۴۳ میفرمایند مالک اشتر یک کوه یگانه و سنگ سرسختی بود که هیچ پرنده‌ای نمی‌توانست و نمی‌تواند به آن جایگاه برسد.

فقه سیاسی 8

ادله گوناگونی در فقه سیاسی دخیل هستند. حاکمیت دارای مراحل مختلفی است و باید دانست که این موضوع دارای مبانی عقلی است.در سخنان خداوند متعال و نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و امیرالمومنین و ائمه اطهار علیهم السلام حاکمیت و سیاست به خوبی هویدا و آشکار است.نبی اکرم (ص) در مورد حاکمیت زمان خود و بعد از خود فرمایشات و سفارشاتی دارند. سیره قولی و عملی امیرالمومنین نیز در این راستا قابل توجه است و دلالت بر اصل ولایت الهی می‌نماید.امیرالمومنین (ع) در خطبه سوم بعد از گلایه های گوناگون نسبت به خلفا که ولایت الهی را منحرف نمودند در فعلیت پیدا کردن ولایت و تبیین آن می‌فرماید: خدا بر علما این میثاق را گرفته است که در برابر ستم ستمگران آرام ننشینند. در این راستا حضور مردم این قدرت را فعلیت و ارزش می‌دهدایشان در خطبه ۳۴ نهج‌البلاغه پنج وظیفه حاکم &nbsp;را برمی‌شمارد و اشاره میکند اگر به این وظایف عمل نکند با ضرر دنیوی و اخروی مواجه می‌شود.همچنین در خطبه ۱۶۴ در مورد عثمان او را جائر خطاب می‌کند.در خطبه ۱۷۳ به شرایط مهم و حقوقی حاکم اشاره می‌کند و در مورد نحوه انتخاب و گزینش ناصواب معاویه مطالبی بیان می‌کند.

فقه سیاسی 7

با بررسی احکام عقلی و رجوع به کتاب و سنت نتیجه می گیریم که حاکمیت در اسلام یک امر ضروری است. علاوه بر قرآن کریم، با مراجعه به فرمایشات حضرت علی علیه السلام ایشان نیز این ضرورت اجتماعی به خوبی روشن می شود. چرا که سیره ایشان بر جعل ولایات بوده است. مثلاً نامه بلندبالای مالک اشتر گویای همین مطلب است و مشخص می‌شود که ولایت او در طول ولایت خود امیرالمومنین علیه السلام است.آنجا که می‌فرماید، تو متوجه باش که تحت ولایت کسی هستی که خود او تحت ولایت الهی است. این موضوع هم جنبه حقوقی دارد و هم جنبه اخلاقی(اعم از اخلاق الهی و جتماعی).در خطبه‌های نهج‌البلاغه ملاحظه می‌کنیم که یا دلالت صریح در حاکمیت الهی و شرایط آن دارد یا دلالت التزامی در این مورد دارد(مثل مقابله با اشخاصی مثل طلحه و زبیر و...)خطبه سوم(خطبه شقیقه) و خطبه های ۳۴ و ۷۴ و ۱۶۴ و ۱۷۳ تبیین کننده حاکمیت الهی و سیاسی جامعه است.در همین راستا سیره نبی اکرم نیز بر این اساس بوده است و لحظه ای از حاکمیت جدا نبوده است چه در جنگ‌هایی که حضور نداشتند و شخص دیگری را منصوب می‌کرده‌اند چون هر جمعی یک فرمانده می‌خواهد.بیشتر روایات اصول کافی نیز در باب ولایت، جایگاه سیاسی ائمه علیهم السلام را بیان می‌کند. برای تحقق فهم دقیق این مطلب لازم است مقامات ظاهری و مقامات معنوی ائمه را باید بازشناسی کنیم تا مرتکب اشتباه نشویم.در بیشتر روایات از لفظ امام، حاکم، سلطان و... استفاده شده است که بخوبی گویای حاکمیت سیاسی ائمه است.آیت الله خویی نیز در منهاج الصالحین به این مورد (فقه سیاسی) اشاراتی دارند.

فقه سیاسی 6

عقل حکم می‌کند که در جزییات دین به قرآن و سنت توجه کنیم.&nbsp;ضرورت ثانوی تشکیل جامعه بصورت عقلایی قابل توجه و مهم است. این موضوع یک موضوع فطری و بدیهی است که عاقلان دانند و بس.مسایل اولیه و ثانویه فطری در این مبحث قابل پیگیری و توجه و عقلایی و بینشی است. به عنوان مثال رفع نیازهای اولیه انسان بطور فطری یک مسئله فطری ثانویه است چون انسان «مدنی بالطبع» است.آیه &nbsp;«النبی اولی ..‌ » ولایت پیامبر را در جنبه‌های اولیه و ثانویه بیان می‌کند. آیه «انما ولیی الله.. » ولایت تشریعی پیامبر اکرم (ص) را بیان می‌کند.آیه «اطیعو الله و اطیعو الرسول» نشان می‌دهد پیامبر نیز در طول مطاع بودن خداوند است و مردم بطور عقلانی نیز چنین باید باشند.اطاعت خدا مربوط دستورات اولیه خدا و پیامبر (ص) است. اطاعت از اولی الامر نیز واجب است چون در ردیف پیامبرند چون علم و عصمت دارند و بر اساس هوای نفس امر و فرمان نمی‌دهند.بر اساس نتیجه تفسیری و ظاهری این موضوع، دو دسته روایات داریم: الف) اولی الامر باید در حد نبی اکرم(ص) باشند. این دسته از روایات ما را بطور عام راهنمایی می‌کنند به عالمان دینی و بیان می‌کند که حاکمیت از امور همیشگی دین است.ب) مصداق این آیه فقط امیرالمومنین علیه السلام است. حضرت علی علیه السلام عده‌ای را برای حمایت نصب کردند. این دسته از روایات بیشتر از روایات قبلی مورد توجه است.با تدبر در آیه «تبلیغ» و «اکمال دین» نیز، حاکمیت بعد از پیامبر (ص) مشخص می‌شود. آیه تطهیر هم همین موضوع را مشخص می‌کند.

فقه سیاسی 5

ادله عقلیه و نقلیدر مورد حاکمیت اسلامی ضروری و ثابت است. اسلام و قرآن حاکمیت پیامبر را مهم می‌داند.&nbsp;مطالب نظری مقدم بر مسایل عملی است. در حقیقت مسایل عملی مبتنی بر مطالب نظری (بینشی و بدیهی) می‌باشد. و این ادعا، موضوعی قابل اثبات است.در قرآن کریم نیز این سیر مورد توجه قرار گرفته و گویای این است که مباحث عملی مبتنی بر مباحث نظری است. مانند ایمان به خدای یگانه و...گاهی قرآن از عنوان «حکم»استفاده می‌کند. هر جا بحث خالقیت هست بحث حاکمیت نیز هست که هم مالکیت را بیان می‌کند و هم حاکمیت را.حاکمیت و مالکیت در مباحث اعتباری بطور دقیق لحاظ نمی‌شود. از نظر عقلی اگر خالق تسلط بر مخلوق داشته باشد حاکم نیز است.گاهی قرآن از عنوان «ولی» استفاده می‌کند که هم ولایت تشریعی و تکوینی را با هم و توامان عنوان می‌کند.در مورد پیامبر قرآن کریم در مرحله اول در آیه ۱۳ شورا می‌فرماید، اصل حاکمیت اقامه دین است.بر اساس آیات قرآن، حاکمیت دینی به تبیین دین، جایگاه فرمان دادن (آمریت الهی بر مبنای علم) و...متقوم است.آیه ۵ سوره نساء به همین موضوع اشاره دارد.

فقه سیاسی 4

ادله عامه شرعی و ادله خاصه شرعی در لزوم حاکمیت در نظام دینی: مبنای حاکمیت دینی است که بر اساس آن حاکمان الهی باید دارنده یک سری ملاک‌های حقیقی الهی باشند. به عنوان مثال حق آمریت در شؤون زندگی از جمله، جنبه اعتباری است.قرآن کریم و روایات این ملاک‌های حقیقی در این مورد را برای پیامبر و امامان معصوم علیهم السلام بیان می‌کند.در روایتی امام صادق علیه السلام فرمودند: پیامبر باید محبت تام الهی را دارا باشد. یعنی خداوند پیامبرش را تادیب کرد بر محبت نسبت خودش. به عبارت دیگر پیامبر واسطه نزول فیض الهی است و کشش و ظرفیت خاصی دارد. در زیارت آل یاسین هم به این موضوع اشاره شده است. لا محب تاما له الا .... طبق آیات قرآن کریم، پیامبر دارای «خلق عظیم» است و همچنین دارای مقام وساطت و تفویض در نظام شریعت است. ایشان حق آمریت و مأموریت را توامان داراست.پیامبر «امین» دانسته شده در این زمینه که دارای جنبه اعتباری است و در هر حاکمیتی این خصیصه لازم و ضروری است و جنبه اعتباری و تضمینی باید وجود داشته باشد.در جای دیگر طبق آیات قرآن کریم، در برابر اولیاء باید تسلیم باشید. در روایتی دیگری چند مورد از امور تشریعی را بیان می‌کند. امام صادق علیه السلام در این مورد میفرمایند: در همه سیاستها هیچ تزلزلی وارد نیست. مثلاً نماز را دو رکعت فرض نمود و نقش پیامبر در این مورد نقش رساننده است نه شارع.

فقه سیاسی 3

فقه مضاف بر اصول بدیهی تکیه می‌کند. ضرورت فطری رفع نیازهای انسان ما را به اجتماع و رابطه و نظام اجتماعی رهنمون می‌شود.مبانی این مسئله بر این موضوع که این نظام اجتماعی چگونه شکل می‌گیرد تکیه دارد.مسائلی مثل «فقر به غنی مطلق»، «عقل»، ، «فطرت» و ... در نظریه فلسفه سیاسی مطرح و مورد نظر است که بر اساس این مبنا انسان یک حقیقت مجرد فقری دارد که نیازهای گوناگون دارد که به تشکیل جامعه رهنمون می‌شود.اساسا در اینجاست که انسان متوجه خالق یکتا و ایجاد کننده انسان و زندگی مادی و معنوی می‌گردد. درک عقلی برای درک جزئی لازم است ولی کافی نیست و لذا به وحی نیازمند است. این وحی است که نحوه اداره زندگی اجتماعی انسان وابسته به آن است.این روش، تعبدی نیست بلکه یک بحث عقلی است که از زبان امام منتشر می‌گردد. البته در فقه سیاسی باید این موضوع، اثبات گردد در حالیکه در فقه مطلق یک اصل ثابت و پذیرفته شده است.ادله نقلیه در اینکه حاکمیت داریم متعدد است. مثل ادله حاکمیت پیامبر و بعد از ایشان.&nbsp; اما سوال این است که آیا حاکمیت دینی مانند سایر احکام است و منحصر به زمان امام معصوم نیست؟به نظر می رسد که احکام دیگر ابدی است ولی احکام فقه سیاسی ابدی نیست و بعهده ولی فقیه می‌باشد.بدیهی است که احکام اجتماعی مانند قصاص، تعزیرات و... نیاز به حاکمی (مانند امام و ولی فقیه) دارد.این سوال مطرح است که آیا حیطه این حاکمیت چقدر است و حتماً باید این حاکم تشکیل حکومت دهد یا خیر؟ این شؤون اعتباری نبی و امام معصوم باید مشخص و معلوم گردد.البته بعضی از روایات مشخص کننده و تبیین کننده این موضوع است و شأن حقیقی و اعتباری امام را بازگو می‌کند.