&hellip;

یکی از مواردی که در جلسه گذشته به عنوان اصلی از اصول حاکم بر روابط اقتصادی شهروندان مورد بررسی قرار گرفت، بحث از انتخاب آزادانه شغل بود.

گفته شد که ادله متعددی برای اثبات این اصل وجود دارند، یکی از این ادله روایات تفویض است به مقتضای این روایات انتخاب شغل به بندگان تفویض شده و شارع در انتخاب آن دخالتی ندارد. اما باید بیان شود که انتخاب شغل از دو جهت دارای محدودیت است:

<ul>
	<li>یکی اینکه هر شغلی را نمی شود انتخاب کرد، بلکه انتخاب شغل باید در چارچوب شرع باشد و ضوابط شرع نیز در آن رعایت شود.</li>
	<li>دوم اینکه، انتخاب شغل مادامی که موجب اختلال نظام و حرج نشود، جایز است.</li>
</ul>

در ادامه جلسه نیز استاد به بررسی روایاتی که از شغل هایی خاص نهی کرده اند، پرداخته اند.

large_نظام اقتصادی.png

medium_نظام اقتصادی.png

small_نظام اقتصادی.png

thumbnail_نظام اقتصادی.png

نظام اقتصادی.png

نظام اقتصادی اسلام

اقتصاد-اسلامی

نظام-های-اقتصادی

نظام اقتصادی اسلام 26

طلبه سطح 3 مدرسه تخصصی فقه امام کاظم علیه السلام تحت اشراف آیت الله مکارم شیرازی، عضو مرکز امور نخبگان حوزه علمیه قم، مدرس، نویسنده کتب و مقالات متعدد، همکاری در امور پژوهشی پژوهشگاه های حوزوی و دفتر فقه معاصر تحت نظر استاد حسین اثنی عشری

پس از اینکه در جلسات گذشته به بررسی وظائفی که بر عهده حکومت اسلامی قرار داده شده بود، پرداخته شد. از این جلسه وارد به بحث از اختیارات حکومت اسلامی در رابطه با تنظیم و نظارت بر امور اقتصادی شهروندان، می شویم.

اینکه آیا حکومت اسلامی مثلا می تواند در فصلی از سال به جهت کمبود آب، کاشتن محصولی را منع کند، یا با وضع قوانینی بر واردات و صادرات نظارت کند، یا اموری از قبیل، همه مواردی هستند که باید مورد بحث و گفتگو وارد شوند.

البته قبل از ورود به این بحث، باید اصول حاکم بر روابط اقتصادی را از دیدگاه اسلام بیان کنیم، یکی از این اصول آزادی در انتخاب شغل است، که ادله متعددی را می توان برای اثبات آن اقامه نمود.

نظام اقتصادی اسلام 25

استاد در ابتدا این جلسه اشاره ای محل تأمین مالی برای دو وظیفه تأمین مصالح عامه مردم و کاهش دشمنان، داشته و فرموده اند که محل تأمین مالی این وظیفه صرفا منحصر در زکات نبوده و در بعضی ادله اراضی مفتوحة عنوة نیز از منابع مالی این وظایف شمرده شده اند. در ادامه نیز به بررسی دلیل این ادعا می پرداخته اند.در ادامه جلسه نیز استاد به بررسی نهمین وظیفه از وظائف حکومت اسلامی یعنی تأمین مالی کارگزاران حکومت اسلامی پرداخته و بیان داشته اند که کارگزارن را باید در سه گروه بحث کرد:<ul><li style="text-align:justify;">کسانی زکات را جمع آوری می کنند.</li><li style="text-align:justify;">قضات</li><li style="text-align:justify;">سایر کارگزاران حکومت اسلامی</li></ul>استاد در این جلسه به بررسی این موارد و اثبات وظیفه حکومت نسبت با اینان پرداخته اند.

نظام اقتصادی اسلام 24

در ادامه بیان وظایفی که بر عهده حکومت اسلامی قرار دارد، در این جلسه استاد به بررسی هفتمین وظیفه یعنی تأمین مصالح عامه مردم، پرداخته اند.به نظر استاد مصالح عامه مردم در قرآن کریم با عنوان “فی سبیل الله” شناخته شده و دایره فراوانی را در خود جای می دهند، مانند تأمین آب و برق، اقدامات جهت بر قراری امنیت داخلی و خارجی، اقدامات مورد نیاز در زمینه بهداشت و درمان و اموری دیگر از این قبیل.همانطور که بیان شد به نظر استاد، عنوان “فی سبیل الله” در حقیقت در رابطه با تأمین مصالح عامه مردم بوده، از این جهت ادله متعددی که متضمن این عنوان هستند از ادله این مسئله شناخته می شوند.در این جلسه به هشتمین وظیفه ای که بر عهده حکومت اسلامی قرار داده شده است، نیز پرداخته شده و آن وظیفه حکومت اسلامی در کاهش دشمنان اسلام است. به نظر استاد عنوان “المؤلفة قلوبهم” که در ادله شرعیه ذکر شده است، مرتبط با این وظیفه است.

نظام اقتصادی اسلام 23

ششمین وظیفه از وظائفی که باید مورد بررسی قرار گیرد، تأمین مالی زندانیان و خانواده آنها توسط حکومت اسلامی می باشد. در این مقام باید این نکته مورد بحث قرار گیرد که آیا حکومت اسلامی وظیفه‌ای نسبت به تأمین مالی زندانی و خانواده او دارد؟ یا اینکه مانند برخی از جوامع خود زندانی باید کار کرده و مخارج خود و خانواده اش را تأمین کند یا در صورت عدم امکان کار کردن زندانی خانواده او باید کار کرده و دولت و حکومت هیچ وظیفه ای نسبت به تأمین مالی او ندارند.این بحث در کلمات فقهاء کمتر مورد توجه بوده و عباراتی چندانی حول آن یافت نمی شود، تنها در یک بحث و آن هم ذیل بحث از حد سرقت مطالبی در این رابطه وجود دارد، که بعد از حبس زندانی به خاطر سرقت، وظیفه تأمین مالی زندانی بر عهده بیت المال است، البته در این همین مسئله نیز اختلاف اقوال وجود دارد.

نظام اقتصادی اسلام 22

در ادامه بحث از وظائفی که بر عهده حکومت اسلامی قرار دارد، در این جلسه استاد به ادامه بحث در رابطه با بررسی وظیفه حکومت اسلامی نسبت به در ماندگان پرداخته اند.برای اثبات این وظیفه بر عهده حکومت اسلامی ادله مختلفی از جمله، آیه 38 سوره مبارکه روم و روایات متعددی که سند بعضی از آنها صحیح می باشد، وجود دارد.&nbsp;

نظام اقتصادی اسلام 21

در این جلسه، استاد درباره زمان تعلق زکات به محصولات کشاورزی مطالبی را بیان فرموده اند.شرط اولیه برای تعلق زکات، علاوه بر شرایط قانونی، وجود میوه بر درخت یا محصول در مرحله‌ای است که قابلیت زکات‌دهی داشته باشد. استاد تأکید می‌کند که زکات زمانی واجب می‌شود که محصول به حد نصاب رسیده باشد، مثلاً خرما وقتی زکات دارد که کاملاً رسیده باشد و گندم نیز وقتی که به اندازه‌ی مشخصی محکم شده باشد. ایشان همچنین توضیح می‌دهد که زمانی که محصول به این حد نصاب رسید، زکات واجب می‌شود و فرد نمی‌تواند محصول را به دیگران ببخشد یا نابود کند تا از پرداخت زکات فرار کند. استاد همچنین به اختلاف‌نظرهای فقها در این زمینه اشاره می‌کند و برخی روایات را به‌عنوان مستندات ارائه می‌دهد تا نشان دهد که در چه مرحله‌ای از رشد محصول، زکات به آن تعلق می‌گیرد.

large_درآمد مدرسی.png

medium_درآمد مدرسی.png

small_درآمد مدرسی.png

thumbnail_درآمد مدرسی.png

درآمد مدرسی.png

درآمدهای نظام اسلامی

درآمدهای نظام اسلامی 7

در ادامه بحث از موارد وجوب زکات، استاد در جلسه گذشته به بررسی موارد نه گانه زکات پرداختند و فرمودند که ما از انعام ثلاثه بحث نمی کنیم چرا که وجوب پرداخت زکات در انعام ثلاثه حداقل در زمان فعلی به جهت معلوفه بودن کم مورد می باشد نسبت به بحث از غلات اربعه و نقدین.یکی از مباحث مهمی که در آن حداقل سه قول وجود دارد، این است که وقت تعلق زکات چه زمانی است؟ البته این که کسی بعد وجوب زکات مالک مالی شود، قطعا پرداخت زکات متوجه او نیست یا اینکه اگر کسی تا قبل از وجوب زکات مالک مالی بوده است اما قبل از رسیدن به حد نصاب، مالیکت او زائل شده است، پرداخت زکات قطعا بر او لازم نخواهد بود.&nbsp;بنابراین روشن می شود که شرطیت اصل مالکیت در زکات، با شرطیت مالکیت حین تعلق زکات متفاوت است.در ادامه جلسه نیز مطالبی پیرامون شرطیت نمو مطرح شده است.برای واجب شدن زکات در غلات اربع، دو شرط وجود دارد: ملکیت حین تعلق زکات و نمو در ملک. این دو شرط مورد بحث فقها بوده و اهمیت آنها در تعیین زمان و واجب بودن زکات تأکید شده است.برخی فقها شرط ملکیت حین تعلق زکات را ضروری می‌دانند، اما در مورد شرط نمو اختلاف نظر وجود دارد. محقق حلی و علامه حلی به اشتراط نمو تأکید کرده‌اند، در حالی که برخی دیگر از فقها تنها شرط ملکیت را کافی دانسته‌اند.تفاوت در روش آبیاری تأثیری در میزان زکات دارد و این تفاوت مربوط به زمانی است که محصول در ملک فرد آبیاری شده باشد. این موضوع نشان می‌دهد که زکات به تولید کننده و مالک محصول در زمان نمو تعلق دارد.استدلال‌های مختلف برای اشتراط نمو بررسی و نقد شده‌اند. نتیجه‌گیری این است که ملکیت در زمان تعلق زکات و نمو محصول در ملک مهم هستند، اما برخی از استدلال‌ها قابلیت اتکا ندارند.&nbsp;از روایت امام رضا (ع) در مورد زکات غلات استفاده شده که زمان تعلق زکات وقتی است که محصول قابل چیدن و تخمین زدن باشد. این روایت نشان می‌دهد که زکات به کسی واجب است که در زمان قابل برداشت بودن محصول مالک آن باشد.

درآمدهای نظام اسلامی 6

زکات که بررسی آن از چند جلسه قبل شروع شده است، یکی از درآمدهای نظام اسلامی است. استاد در این جلسه برای بدست آوردن نگاهی کلی و نظام وار از ادله زکات درباب درآمدهای نظام اسلامی به بررسی موارد نه گانه وجوب زکات پرداخته که البته علاوه بر شروط عامه، هر کدام شروطی خاص به خود را نیز دارند.&nbsp;استاد هدف از بررسی این موارد را با اینکه در ظاهر امر ارتباطی بین درآمدهای نظام اسلامی با بررسی جزئی موارد نه گانه زکات وجود ندارد، اینچنین بیان کرده اند که با بررسی این موارد است که می توان به نگاه کلی و نظام درآمدی در اسلام برسیم و در غیر این صورت اگر مطلبی نیز بیان شود، اطمینانی نبوده و استحسانی می باشد.زکات تحت شرایط خاص واجب است و در هر شرایطی قابل اعمال نیست.شرایط عمومی و خاصی وجود دارد که باید در وجوب زکات رعایت شوند. تجربیات گذشته در زمینه‌های مالیاتی و اقتصادی مهم هستند و باید به دقت بررسی شوند.درآمدهای اصلی آن زمان به سه بخش تقسیم می‌شد: کشاورزی (غلات اربع)، دامداری (انعام ثلاثه) و بازرگانی (نقدین). حد نصاب و ملکیت مکلف در زمان تعلق زکات از شرایط مهم هستند. زمان تعلق زکات با زمان وجوب پرداخت آن متفاوت است. بحث زکات انعام ثلاثه به دلیل شرایط فعلی کمتر مورد توجه است و زکات نقدین قبلاً به تفصیل بررسی شده است. تغییرات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می‌توانند بر نظریات زکات تأثیر بگذارند. رشد و توسعه صنعت و تجارت تأثیر زیادی بر نظام مالی اسلامی داشته و نظام مالی اسلامی باید با این تغییرات سازگار شود.خمس به عنوان مکمل نظام مالی اسلامی در صورت کم شدن درآمد زکات عمل می‌کند.

درآمدهای نظام اسلامی 5

در ادامه بحث از زکات در جلسه گذشته در این جلسه استاد پس از ادامه بررسی معنای زکات، به بیان اهمیت زکات می پردازند، به این صورت که در آیات قرآن کریم زکات در کنار صلاة گذاشته شده است و واضح ات که نماز پایه دین است، از این رو اهمیت زکات در اسلام روشن می شود. همچنین درباب بیان اهمیت زکات روایات متعددی نیز در مسأله وجود دارد که به وضوح اهمیت زکات را نشان می دهندو البته اهمیت پرداخت زکات به این معنی نیست که در فرضی که موارد نه گانه زکات مصداق نداشته باشند، نظام اسلامی هیچ گونه درآمدی نخواهد داشت، بلکه نظام اسلامی درآمدهای مختلفی دارد که بعدا به بررسی آنها پرداخته خواهد شد.در ادامه جلسه نیز استاد به بررسی موارد وجوب زکات پرداخته اند و نکاتی را در رابطه این ادله با درآمد های نظام اسلامی مطرح نموده اند.به نقل از پیامبر اکرم و امامان معصوم، زکات در نه چیز واجب شده است که شامل غلات اربع، انعام ثلاثه و نقدین می‌شود و ترک آن عواقب شدیدی دارد، از جمله تبدیل شدن به اژدهایی از آتش در روز قیامت. این اهمیت در قرآن نیز تأیید شده، جایی که زکات در کنار نماز ذکر شده است. همچنین، زکات به عنوان یکی از ضروریات دین مطرح شده که منکر آن مرتد می شود. در نهایت، بحث بر این است که زکات فقط به نه چیز محدود نیست و پرداخت‌های مالی دیگر نیز در اسلام وجود دارد که مکمل زکات هستند.در نهایت، پرداخت زکات و سایر پرداخت‌های مالی در اسلام به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که نیازهای جامعه را در شرایط مختلف تأمین کنند و این امر نشان‌دهنده پویا بودن سیستم مالی اسلام است.