large_سیاسی تحریریpsd.png

medium_سیاسی تحریریpsd.png

small_سیاسی تحریریpsd.png

thumbnail_سیاسی تحریریpsd.png

سیاسی تحریریpsd.png

فقه سیاسی

فقه-سیاسی

سیاست

فقه سیاسی 31

طلبه سطح 3 مدرسه تخصصی فقه امام کاظم علیه السلام تحت اشراف آیت الله مکارم شیرازی، عضو مرکز امور نخبگان حوزه علمیه قم، مدرس، نویسنده کتب و مقالات متعدد، همکاری در امور پژوهشی پژوهشگاه های حوزوی و دفتر فقه معاصر تحت نظر استاد حسین اثنی عشری

در بحث فقه السیاسه، شئون ولایت در حاکمیت اسلامی را از روی ادله تبیین کردیم.ولایت تشریعی بر عهده نبی و بعد از آن بر عهده ولی و بعد از آن بر عهده فقیه است.یک سری از احکام از جانب خدا تشریع می‌شود و یک سری از احکام نیز از جانب پیامبر و امام علیهم السلام تشریع می‌شود.گاهی در روایات به یک آیه بطور خاص و جزئی استناد می‌شود که بنا به نظر اکثر مفسران، شأن نزول مخصوصی جزو مفاد آیه نیست.&nbsp; روایات معتبری در اصول کافی آمده است که بیان می‌کند، ائمه علیهم‌السلام علوم الهیه را دارا هستند. مفاد روایات ولایت بر تشریع، مطلق است.در اصول کافی در بابهای گوناگونی از جمله باب «أن الائمه معدن العلم…» بر موضوع ولایت ائمه علیهم السلام اشاره شده است. به هر حال همه احکام مورد نیاز انسان نزد ائمه علیهم السلام و اولیاء خاص الهی است.امام صادق علیه السلام در روایتی در باب مولد النبی صلی الله علیه و آله و سلم به این موضوع اشاره می‌کند.همچنین محمد بن سنان در مورد خلقت نوری و وساطت فیض الهی امام، روایتی نقل می‌کند. این روایت گویای این مطلب است که، امام هم در نظام تکوین و هم در نظام تشریع، واسطه مطلق فیض الهی است.روایات اینچنینی که در توحید صدوق نیز آمده است، خوب است که از نظر علمی تبیین شده و توجه کافی و وافی به اینگونه روایات شود.

فقه سیاسی 30

در بحث فقه السیاسه بعد از بیان طی مقدمات این موضوع گفتیم که در شرع اسلام ولایت الهی دارای جنبه های مختلف و اقسام گوناگونی است.شئون ولایت الهی دارای دو شأن کلی تکوینی و تشریعی است که هر کدام دارای مسائل مخصوص به خود هستند.به هر حال طبق آیات قرآن به ولایت اولیه اشاره کردیم که و گفتیم که شأن ابتدایی پیامبر (ص) رساندن خبر و ابلاغ آن است.علامه طباطبایی می‌گوید که بین نبی و رسول تفاوت وجود دارد. رسول اتمام حجت می‌کند و اگر مردم مقابله کنند مورد مؤاخذه دنیوی و اخروی قرار می‌گیرند. این در حالی است که نبی هم وظیفه ابلاغ و رساندن امر الهی به مردم را دارد و هم اتمام حجت.ولایت بر تشریع: نوع دیگری از ولایت است که در طول ولایت تشریعی بوده و در آن خدا به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم علاوه بر وحی، به علت طهارت باطنی که دارا هستند یک اختیاری در جعل احکام را نیز داده است. یکی از جنبه های تفویض، امتحان ماست که در برابر حکم خدا تسلیم هستیم یا نه؟!در اصول کافی آمده است که دین به نبی اکرم و ائمه تفویض شده است. خدا پیامبرش را بر محبت خودش تأدیب نمود تا کشش خاصی نسبت به خودش داشته باشد.در روایتی که استاد در جلسه بیان داشته اند، آمده است که در مرحله اول از جانب خدا نماز دو رکعتی وضع شد ولی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بر اساس ولایت تشریعی خود رکعاتی برای آن نمازها اضافه نمودند.طبق روایات رسیده، پیامبر (ص) به نوعی تسلط بر «نفس الامر» دارند و در اداره مردم مرتکب خطا و اشتباه نمی‌شوند.از روایات رسیده درمی‌یابیم که واجبات، سنت الله است و مستحبات، سنت النبی می‌باشد. ولایت خاص، در طول ولایت الهی است و جزئیات از طریق ولایت تشریعی پیامبر صلی الله و آله و سلم محقق می‌شود.

فقه سیاسی 29

در ادامه بحث فقه السیاسه در مورد شئون ولایت الهی باید گفت که توجه ما ابتدا باید به ولایت الهی باشد. ولایت تشریعی به ولایت تکوینی تکیه دارد و حکومت، باید حکومت دینی و الهی باشد چراکه ما موجودی مستقل و بی‌نیاز از غیر خودمان نیستیم و نیازمند به خداوند و نظام تشریعی نیز هستیم.مرحوم خلخالی در کتاب «الخلافه فی الاسلام» در این مورد مطالبی قابل توجه و ارزشمند آورده است.به هر حال باید به مسئله ربوبیت تکوینی و تشریعی خداوند توجه خاصی داشت. در قرآن کریم به مسئله وساطت در نظام تکوین و ولایت تکوینی توجه شده و جزئیات آن نیز آورده شده است.در مورد زمینه های وجود فیض از جانب خدا به واسطه وسائط، باید تفکر و تدبر و توجه نمود تا به اهمیت آن پی برد.به عنوان مثال در سوره واقعه به بررسی علل زمینه ای فیوضات الهی پرداخته شده است.مرتبه وجودی ملائکه، با تمام قرب و نزدیکی که به خداوند دارند، آن نوع نظام تشریعی که انسان دارد را دارا نیستند.زمانی که حضرت سلیمان درخواست می‌کند که تخت بلقیس را بیاورند عاصف بن برخیا می‌گوید که قبل از اینکه از جای خود برخیزی در یک چشم به هم زدن آن را می‌آورم و حاضر می‌کنم. این خود نمونه ای از وساطت در ولایت تکوینی است.همچنین در داستان حضرت یوسف که پیراهن حضرت یوسف به حضرت یعقوب داده می‌شود که بینایی اش را بازیابد، نمونه دیگری در مورد وساطت فیض الهی محقق گردیده است.وظیفه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ابلاغ و رساندن است و بعد از این کار بر مردم حجت تمام است. مقام تعلیم نیز ادامه‌ی این ولایت تبلیغ است تا ولایت الهی محقق گردد.

فقه سیاسی 28

بحث در مورد «فقه السیاسة» در ادامه کتاب ولایت فقیه درباره امکان انتخاب در امر ولایت و شرایط آن در شرع مقدس و حق خاص مردم در زمان غیبت بود.صاحب کتاب ولایت فقیه در کتاب خود به مسئله بیعت در مورد انشاء ولایت اشاره می‌کند.در سیره ابن هشام آمده است که «بنی عامر» آمدند نزد حضرت و گفتند که، بیعت می‌کنیم ولی آیا از حاکمیت چیزی به ما خواهد رسید یا خیر؟ حضرت فرمودند از دست ما خارج است و این موضوع نزد خداوند است و بس.در همه مراحل بیعت، تبعیت باید رعایت شود. می‌توان گفت که در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، بیعت های مختلفی از جمله در مورد غدیر روی داد‌.در ارشاد شیخ مفید صفحه ۱۱۶ آمده است که، زمانی که مردم بعد از ۲۵ سال نزد امیر المومنین علیه السلام آمدند حضرت به اتمام حجت در این مورد پرداختند و…همچنین در خطبه ۲۲۹ نهج‌البلاغه به موضوع بیعت اشاره شده است. در ارشاد شیخ مفید صفحه ۱۷۰ نیز آمده است که، بعد از امیرالمومنین علیه، امام حسن علیه السلام مسئله بیعت را مطرح فرموده و اساس را بیعت بر تبعیت گذاشتند.در این کتاب ارشاد &nbsp;شیخ مفید، به مسئله بیعت برای ولیعهدی امام رضا علیه نیز اشاره شده است.مسئله بیعت بایستی به استحکام ولایت و حاکمیت بینجامد. به هر حال بیعت، یک امر عقلایی است.

فقه سیاسی 27

آقای منتظری در کتاب ولایت فقیه در ادامه بحث حکومت و حاکم اسلامی می‌فرماید که باید از مجموع دلایل گوناگون در این مورد استفاده کرد.دلیل شانزدهم ایشان در این کتاب این است که در مورد ولایت از تعابیر مهمی استفاده شده است که نشان دهنده وجود اهمیت ویژه جایگاه ولایت است که نشان می دهد این امر، برای هر کسی قابل تحقق نیست و باید به سراغ والی واقعی و حقیقی رفت.دلیل هفدهم ایشان نیز به نقل از پیامبر اسلام (ص) است که در باب «تولی» می‌باشد. و همچنین روایات دیگری در این کتاب آورده و بیان کرده اند که مردم منشأ اثر هستند ولی بعد از اختیار خداوند مشروعیت دارند‌.به نظر ایشان جایگاه امامت اهمیت زیادی دارد و باید به سراغ امامی که خدا معین نموده است، رفت. و انتخاب محض مردم و بدون خواست و اختیار خدا، مشروعیت ندارد.امیرالمومنین علیه السلام در نهج‌البلاغه در معرفی مسلم بن عقیل می فرمایند که رای شما بر این است که شما اهل عقل هستید.در روایتی نیز از امام صادق (ع) در تحف العقول در باب «ولایات» آمده است مبنی بر اینکه که خدا امر به ولایت افراد خاصی کرده است و در اصل، ولایت و حکومت حق آن افراد خاصی است که از جانب خدا معرفی شده‌اند.در جنگ موته پیامبر(ص) به زید امر کردند که اگر کشته شد باید مسلمین راضی شوند به کسی که دوست دارند آمر و حاکمشان شود.

فقه سیاسی 26

بحث ما در این جلسه در مورد کتاب ولایت فقیه و مشروعیت انتخاب مردم نسبت به حاکم و حاکمیت است.امیرالمومنین علیه السلام در مورد بیعت می فرمایند که اگر بیعت مهم است در انتخاب حاکم، بیشترین مردم با من بیعت کردند. در نامه نهم امیرالمومنین علیه السلام می فرمایند که حکومت و امامت جایگاه ماست.البته در این مورد جنبه‌های جدلی و غیر جدلی فرمایشات امیرالمومنین علیه السلام را باید با هم و در کنار هم مد نظر قرار داد چراکه این موضوع در طول نص و در رتبه متأخره است و باید دید از نظر شرعی جواز دارد یا خیر. باید دید موضوع حکومت مسلمین مقبولیت و مشروعیت دارد یا فقط مقبولیت دارد و مشروعیت ندارد‌.صاحب کتاب ولایت فقیه به نامه ششم امیرالمومنین علیه السلام اشاره کرده و می‌فرماید که باید به سر و سامان گرفتن جامعه پایبند باشیم.دلیل دیگر ایشان (صاحب کتاب ولایت فقیه) در این مورد این است که امام حسن علیه السلام به معاویه می‌فرماید که فرو رفتن در باطل را رها کن.همچنین دلیل دیگر (دلیل پانزدهم) در مورد مقام و موقعیت صلح امام حسن مجتبی علیه السلام با معاویه و شور و مشورت و... است.در جلد ۴۴ بحارالأنوار در صفحه ۷۰ در روایتی آمده که عده‌ای از اشرار از جمله مغیره بن شعبه و دیگران دور معاویه جمع شدند و خواستند که امام حسن مجتبی علیه السلام را دعوت کند. حضرت لباس خود را بدون ترس و واهمه ای به تن کرده و در مجلس حاضر شدند ولی متأسفانه با توهین این جمع روبرو شدند و آنها را نفرین کردند و با نفرین ایشان یکی از آنها تغییر جنسیت داده و مردانگی خود را از دست داده و زن شد.به هر حال، حضرت از این افراد در اثبات حقانیت خود از آنها اقرارهایی گرفتند.

فقه سیاسی 25

در ادامه بحثی که در کتاب ولایت فقیه آمده است با تمسک به خطبه ۹۲ امیرالمومنین علیه السلام که فرمودند مرا رها کنید و سراغ کس دیگری بروید چون امر، مشوش و مشبه می‌باشد. امیرالمومنین علیه السلام میفرمایند بروید و خودتان حاکم را انتخاب کنید . من هم شاید نسبت به والی از شما شنواتر و مطیع تر باشم!.حضرت در شرایطی که ابرهای تیره ای در مسیر قرار دارد و اوضاع تیره و تاریک است این رفتار را می‌کنند و می فرمایند اگر هم حاکمیت را بپذیرم اتمام حجت می‌کنم و به سرزنش‌های دیگران اعتنای چندانی نخواهم داشت.حضرت، ضرورت حاکمیت را بیان کرده و می فرمایند که، ملک با ظلم، طمع ورزی و... ادامه پیدا نمی‌کند.در خطبه سوم نهج‌البلاغه (خطبه شقیقه) نیز اشاره به این موضوع دارند و ویژگی‌های ظالمانه خلفای سه گانه را بیان می‌کنند.در خطبه ۷۳ نیز حضرت اشاره می فرمایند که همچنین مایل هستم که امور مسلمین روال طبیعی داشته باشد.همچنین در خطبه ۱۳۱ حضرت میفرمایند که، من دنبال دنیا نبودم و نیستم بلکه از جانب خدا این جایگاه (حاکمیت الهی) را دارا می‌باشم.چهارچوبه های حاکمیت الهی را نیز حضرت بیان می‌کنند. کلام «طبری» که بعد از خطبه ۹۲ آمده است، استشهاد کرده و میفرمایند که بیعت جز با رضایت نیست و فعلیت حکومت، مبتنی بر حضور مردم است و اگر منصوص کنار رفت این مردم هستند که به حاکمیت حاکم مشروعیت می‌دهند. هرچند به گواه تاریخ، ممکن است حاکم ظالمی سرکار بیاید و مشروعیت نداشته باشد.

فقه سیاسی 24

خلاصه مطالب مطرح شده در این جلسه:بیان دلایل امکان انتخاب والی: آیات زیادی اشاره به استخلاف از جانب خدا دارد.&nbsp; مثلاً طبق آیه «انی جاعل فی الارض خلیفه» انسان نیاز به اجتماع دارد و اجتماع نیز نیاز به نظامی و حاکمی دارد.آیات مربوط به ارث نیز، وراثت تکوینی و تشریعی را بیان می‌کند برای تعیین حقوق و حدود افراد جامعه، تا تعدی و تجاوز پیش نیاید.این آیات دلالت بر «استخلاف عن الله» دارد و خدا راهی را برای تحقق این مهم معین می‌کند.خداوند حکیم در خطاب به حضرت داود می‌فرماید: ما خلیفه خاصی قرار دادیم.مقتضای وجود انسان این است که حاکم الهی مشخص شود برای اقامه دین و اجرای عدالت الهی. انسان مختار نیست تا حاکم خاص الهی را معین کند. خدا برای سعادت ابدی و اداره زندگی دنیوی حاکم خاصی را معین می‌کند تا اشراف بر مقصد داشته باشد و دارای شرایط خاصی باشد.انسان فقط دارای «اختیار فی الجمله» و آنهم تحت حاکمیت الهی در این مورد است.بالاترین غایت این است که شخص مظهر تام صفات الهی قرار بگیرد. در واقع خلافت تامه در اینچنین انسان کاملی تحقق پیدا می‌کند. جعل خلیفه باید از جانب خدا باشد.بعد از قتل عثمان مردم نزد حضرت علی علیه السلام آمدند ولی حضرت فرمودند مرا رها کنید و بروید سراغ کس دیگر چون عاقلانه برخورد نکردید و ظلم ها کردید. اگر مرا رها کنید من هم تحت حاکمیت حاکمی که شما معین کردید شاید تبعیت کنم و برای شما وزیر باشم شاید بهتر باشد. از این‌جا معلوم می‌شود که در اینجا حاکمیت به دست مردم است. در ادامه حضرت علیه السلام فرمودند که اگر حاکمیت را بپذیرم کار مخصوص خودم را خواهم کرد و به سرزنش‌ها و انتقادات موهوم اعتنا نخواهم کرد.

فقه سیاسی 23

استاد در این جلسه به بیان مطالب ذیل پرداخته اند:دلیل پنجم این است که در بعضی از آیات و روایات به شور و مشورت ترغیب کرده اند. در سوره شورا آمده که «و امرهم شورا بینهم»در تحف العقول به نقل از پیامبر(ص) آمده است که وقتی اغنیای شما سخاوتمند باشند و اهل مشورت باشند برای شما بهتر است.ثبوت و بقای ولایت با مشورت است. مشورت بر سر این است که چه کسی را حاکم و ولی امر مسلمین نمایند نه چیز دیگری.حکومت قدر متیقن معنای امر است و پیامبر (ص) در صحیح بخاری امیرالمومنین علیه السلام در خطبه ۵۱ به این موضوع اشاره کرده اند.به هر حال، ولایت با شورای اهل خبره و انتخابشان نسبت به یک شخص منعقد می‌شود.صاحب ولایت فقیه می‌فرمایند در عین حال که ولایت فقیه عهد الهی است، مردم نیز در انتخاب حاکم دخالت دارند و مشورت می‌کنند چراکه «و امرهم شورا بینهم» اطلاق دارد. این آیه در اوصاف مومنین که یکی از آنها مشورت و امر به معروف و... در امور دنیوی و جامعه است، آمده است.به هر حال اگر قرینه ای داشته باشیم حمل بر حکومت می‌کنیم و الا خیر. اگر نگوییم این لفظ منصرف به این معناست.امام رضا علیه السلام در بحث تولی می‌فرماید: کسی که شایستگی و منشأ الهی برای حکومت نداشته باشد غاصب است.همچنین امام رضا علیه السلام در کتاب بحارالأنوار به نقل علامه مجلسی می‌فرماید که انسان نیاز به حاکمی دارد که منشاء الهی و شرعی داشته باشد.می‌توان گفت که مقبولیت عملی مبتنی بر مشاوره است نه اخذ قوانین الهی. بنابراین باید یک دولتی مقتدر تشکیل داده شود تا امور جامعه حل و فصل و اداره شود. بر امت واجب است که حاکمیتی شرعی را با احراز شرایط الهی بپذیرند.روی سخن این آیه بر عموم مردم است و از قرائتی می توان فهمید که کدام موضوع وجوب عینی است یا کفایی.افراد خاص را باید شارع مقدس معین کرده باشد و این افراد باید از ناحیه شارع، تحت شرایط عقلی و... نصب عام شده باشد، که نکته مهمی است. مثل امر به امر به معروف، که واجب کفایی است و باید کسان خاصی باشند که شرایط امر به معروف و نهی از منکر را داشته باشند و به این مهم بپردازند تا احکام الهی بر زمین نماند.