مبحث فقه السیاسه به بیان ادله شئون جزئی حاکم دینی(اعم از پیامبر و امام و فقیه) رسید.طبق آیه «النبی اولی بالمومنین..» بطور مطلق، اولویت تصرف در امور مسلمین از آن پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، است بدون اینکه احکام اولیه الهی برداشته شود.براساس ولایت تشریعی، ولایت رسول اکرم (ص) در عداد ولایت الهی قرار گرفته است. علاوه بر حق قانونگذاری، حق تصرف تکوینی نیز برای پیامبر اسلام (ص) محفوظ است.طبق آیه «انما ولیکم الله و رسوله…» ولایت از آن خدا و رسول خدا و بعد از آن حضرت، از آن کسی است که خضوع تام در برابر خدا دارد و آنچه را که دارد در راه خدا با اخلاص کامل می‌دهد و می‌بخشد و به دیگران رسیدگی می‌کند.این آیه در موارد مختلف تمسک شده است. شأن نزول این آیه قبل از غدیر است و پیامبر (ص) نیز در روز غدیر به این آیه تمسک نمودند.این نکته نیز قابل توجه است که منافاتی ندارد که آیه ای در مورد خاصی نازل شده باشد و در موارد شبیه نیز قابل تطبیق باشد.به عنوان مثال، آیه الذین «یقیمون الصلاه...» یا آیه «الیوم اکملت لکم دینکم...» از این جمله اند. مضمون آیات به کسانی که همتراز این موضوع هستند نیز صدق می‌کند.به هر حال، مسلم است که، ملاک مقام تشریع و امامت این است که شخص باید خضوع تام در برابر خداوند داشته باشد و محدودیتی در رسیدگی به مردم نداشته باشد.روایات متعددی در مسئله امامت و حق تصرف در امور گوناگون مسلمانان وجود دارد. مضمون این روایات گویای ولایت تصرف مطلق و تسلیم بودن محض و مطلق در برابر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است.

large_سیاسی تحریریpsd.png

medium_سیاسی تحریریpsd.png

small_سیاسی تحریریpsd.png

thumbnail_سیاسی تحریریpsd.png

سیاسی تحریریpsd.png

فقه سیاسی

فقه-سیاسی

سیاست

فقه سیاسی 35

طلبه سطح 3 مدرسه تخصصی فقه امام کاظم علیه السلام تحت اشراف آیت الله مکارم شیرازی، عضو مرکز امور نخبگان حوزه علمیه قم، مدرس، نویسنده کتب و مقالات متعدد، همکاری در امور پژوهشی پژوهشگاه های حوزوی و دفتر فقه معاصر تحت نظر استاد حسین اثنی عشری

بحث در فقه السیاسه به بیان جزئیات حاکمیت دینی و ابعاد آن رسید. یکی از ابعاد حاکمیت دینی، ولایت تصرف در اموال و نفوس است.در غزوه تبوک بعضی از مردم عذر آوردند که باید از پدر و مادر اجازه بگیریم که این آیه نازل شد: «النبی اولی بالمؤمنین من أنفسهم...»بر اساس دیدگاه توحیدی و دینی در عین حال که دارای ولایت تکوینی نسبت به خود هستیم، ولایت تشریعی بر خودمان نداریم و ایمان اقتضاء می‌کند که در تصرفات خود مأذون باشیم. به هرحال اولویت، متقدم و بالاتر از ولایت است.تقدم ولایت جد بر ولایت اب: روایات مختلفی در این مورد وجود دارد. امام صادق علیه السلام در این مورد اشاراتی دارند. زمانی که پدر و جد دختری هر دو در یک زمان اجازه تزویج دهند، تزویج جد، اولویت دارد.آیه ۷ سوره احزاب به نوعی بیان می‌کند که اولویت در نفوس و اموال، یک نوع سلطه و قدرت و نفع رسانی را ایجاد می‌کند.این نوع ولایت بیشتر در امور جزئی و آن هم با مراعات شرع مقدس است.

فقه سیاسی 34

در ادامه بحث فقه السیاسه به ادله ضرورت حاکمیت و شئون آن از جمله سیره عقلائیه و... رسید. و در جلسه گذشته به بررسی اقسام ولایت پرداخته شد، در این جلسه نیز به ادامه همان مباحث پرداخته می شود.ولایت طاعت در اوامر عادی و عرفی: این نوع از ولایت، ولایت خاصی است که بطور محدود در حیطه شرع قرار می‌گیرد و از جانب والی در امور شخصی صادر می‌شود و ربطی به مسائل عامه ندارد.مثلاً اگر پدر از یک نکاحی نهی کند و امکان ترک آن وجود داشته باشد، اطاعت از آن امر واجب است.ولایت تصرف: در این نوع ولایت، خواه اینکه امری ظاهراً صادر بشود یانه، تأیید و ممضی می‌شود. در آیه ۷ احزاب به این موضوع اشاره شده است.حق پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم حق اولویت مطلق است و در روابط اجتماعی و ارتباطات شخصی مومنین نیز نمود پیدا می‌کند و پیامبر به جان و مال مومنین اولویت دارد.هنگامی که خدا و رسولش موضوعی را امر کردند مومنین اختیاری در آن ندارند و بایستی که از جهت تکوینی اطاعت کنند چراکه که مالکیت و حاکمیت مطلق از آن خداوند است در عین حال که ملکیت تکوینی از موجودات و مخلوقات جدا نمی‌شود.براساس ولایت تکوینی، عموما قابلیت نقل و انتقال در حق تصرف در خود، تحت شرایطی با اراده حاکم مطلق(خداوند) وجود دارد.علامه طباطبایی در تأیید این موضوع بیان می‌کند که «النبی اولی بالمومنین...» و غرض از آن، این است که پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بر جان و مال مومنین اولویت دارد.به هرحال، اطاعت از خدا در قوانین مجعول شرعیه نیز از طریق پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم انجام می‌شود.

فقه سیاسی 33

بحث ما در فقه السیاسه به مسئله لزوم ولایت و حاکمیت در اسلام رسید. اکنون در مورد شئون ولایت و حاکمیت مطالبی ارائه می‌شود.نکته قابل توجه این است که سیره عقلائیه در هر جامعه ای می تواند حکم فرما است تا هرج و مرج پیش نیاید.می توان اقسام متعددی را برای ولایت ذکر کرد:ولایت طاعت: از واجبات عقلی بوده و عقل حکم می‌کند که بنده باید در برابر معبود مطیع باشد و فرمان مستقیم و غیر مستقیم معبود بر مقتضای اطاعت تکوینی آن را اطاعت کند. این نوع ولایت از طرفی ایجاب کننده ولایت تشریعی نیز می‌باشد.در آیه ۵۹ نساء به انوع ولایت پرداخته شده است. در «اطیعوا الله....» اطاعت اوامر مستقیم خداوند است و در «اطیعوا الرسول...» در موارد خاصی علاوه بر اطاعت ازخدا، &nbsp;باید از فرامین رسول نیز اطاعت نمود.البته “اولو الامر” امر مستقلی ندارند ولی مشرعیت ائمه در طول آمریت خدا و مشرعیت پیامبر (ص) است.عموما در واجب کفایی مسئله ولایت مطرح نیست، اما باید دقت شود که در مورد «ولایت در اجراء» والی باید فرد خاصی باشد.ولایت تشریعی: در موضوعات خاصی که مطرح می‌شود ایجاب میکند که والی حکم جهاد یا صلح را صادر کند.در آیات ۵۵ تا ۶۱ انفال به این موضوعات اشاره شده است و خصوصا به بحث جهاد پرداخته شده و گونه‌ای از ولایت تشریعی در موضوع خاص را نیز بیان نموده است.

فقه سیاسی 32

بحث فقه السیاسه، به لزوم حاکمیت در اسلام رسید. ولایت در تبلیغ بر عهده پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و امام علیه السلام است.&nbsp;بعضی از آیات و روایات اشاره به موضوع ولایت اعم از ولایت تشریعی و... دارند. که درذیل به برخی از اقسام آن اشاره می شود:ولایت در اجراء حدود: این نوع از ولایت، غیر از ولایت قضاء است ولی در عین حال، جزئی از آن است و برای حفظ نظم در جامعه لازم و ضروری است.در واجب کفایی اگر یک شخص فلان کار را انجام دهد از دیگران ساقط می‌شود. هرچند در این نوع واجب، بحث ولایت چندان مطرح نیست ولی ولایت بر احکام در موارد خاصی مطرح است که بر عهده افراد خاصی می‌باشد.ولایت در طاعت: این نوع از ولایت از واجبات عقلی است که بر اساس آن، عقل حکم می‌کند که بر مبنای اطاعت تکوینی، بنده در برابر معبود و اوامر مستقیم و غیر مستقیم او مطیع و فرمانبردار باشد (مخلوق، باید مطیع ضروری خالق باشد).طبق آیه «اطیعوا الرسول...» حیطه اطاعت از رسول باید حیطه خاصی باشد. به هر حال مشرعیت اطاعت از ائمه، به اذن الهی بوده و در طول مشرعیت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم است.ولایت تشریعی: در این نوع از ولایت در موضوعات خاصی که مصلحت جامعه ایجاب می‌کند احکام خاصی از جانب حاکم و والی داده می‌شود. مثلاً در مواقع و موقعیت های خاصی حاکم و والی می‌تواند حکم جهاد یا صلح را صادر نماید یا میزان مالیات را افزایش دهد.

فقه سیاسی 31

در بحث فقه السیاسه، شئون ولایت در حاکمیت اسلامی را از روی ادله تبیین کردیم.ولایت تشریعی بر عهده نبی و بعد از آن بر عهده ولی و بعد از آن بر عهده فقیه است.یک سری از احکام از جانب خدا تشریع می‌شود و یک سری از احکام نیز از جانب پیامبر و امام علیهم السلام تشریع می‌شود.گاهی در روایات به یک آیه بطور خاص و جزئی استناد می‌شود که بنا به نظر اکثر مفسران، شأن نزول مخصوصی جزو مفاد آیه نیست.&nbsp; روایات معتبری در اصول کافی آمده است که بیان می‌کند، ائمه علیهم‌السلام علوم الهیه را دارا هستند. مفاد روایات ولایت بر تشریع، مطلق است.در اصول کافی در بابهای گوناگونی از جمله باب «أن الائمه معدن العلم…» بر موضوع ولایت ائمه علیهم السلام اشاره شده است. به هر حال همه احکام مورد نیاز انسان نزد ائمه علیهم السلام و اولیاء خاص الهی است.امام صادق علیه السلام در روایتی در باب مولد النبی صلی الله علیه و آله و سلم به این موضوع اشاره می‌کند.همچنین محمد بن سنان در مورد خلقت نوری و وساطت فیض الهی امام، روایتی نقل می‌کند. این روایت گویای این مطلب است که، امام هم در نظام تکوین و هم در نظام تشریع، واسطه مطلق فیض الهی است.روایات اینچنینی که در توحید صدوق نیز آمده است، خوب است که از نظر علمی تبیین شده و توجه کافی و وافی به اینگونه روایات شود.

فقه سیاسی 30

در بحث فقه السیاسه بعد از بیان طی مقدمات این موضوع گفتیم که در شرع اسلام ولایت الهی دارای جنبه های مختلف و اقسام گوناگونی است.شئون ولایت الهی دارای دو شأن کلی تکوینی و تشریعی است که هر کدام دارای مسائل مخصوص به خود هستند.به هر حال طبق آیات قرآن به ولایت اولیه اشاره کردیم که و گفتیم که شأن ابتدایی پیامبر (ص) رساندن خبر و ابلاغ آن است.علامه طباطبایی می‌گوید که بین نبی و رسول تفاوت وجود دارد. رسول اتمام حجت می‌کند و اگر مردم مقابله کنند مورد مؤاخذه دنیوی و اخروی قرار می‌گیرند. این در حالی است که نبی هم وظیفه ابلاغ و رساندن امر الهی به مردم را دارد و هم اتمام حجت.ولایت بر تشریع: نوع دیگری از ولایت است که در طول ولایت تشریعی بوده و در آن خدا به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم علاوه بر وحی، به علت طهارت باطنی که دارا هستند یک اختیاری در جعل احکام را نیز داده است. یکی از جنبه های تفویض، امتحان ماست که در برابر حکم خدا تسلیم هستیم یا نه؟!در اصول کافی آمده است که دین به نبی اکرم و ائمه تفویض شده است. خدا پیامبرش را بر محبت خودش تأدیب نمود تا کشش خاصی نسبت به خودش داشته باشد.در روایتی که استاد در جلسه بیان داشته اند، آمده است که در مرحله اول از جانب خدا نماز دو رکعتی وضع شد ولی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بر اساس ولایت تشریعی خود رکعاتی برای آن نمازها اضافه نمودند.طبق روایات رسیده، پیامبر (ص) به نوعی تسلط بر «نفس الامر» دارند و در اداره مردم مرتکب خطا و اشتباه نمی‌شوند.از روایات رسیده درمی‌یابیم که واجبات، سنت الله است و مستحبات، سنت النبی می‌باشد. ولایت خاص، در طول ولایت الهی است و جزئیات از طریق ولایت تشریعی پیامبر صلی الله و آله و سلم محقق می‌شود.

فقه سیاسی 29

در ادامه بحث فقه السیاسه در مورد شئون ولایت الهی باید گفت که توجه ما ابتدا باید به ولایت الهی باشد. ولایت تشریعی به ولایت تکوینی تکیه دارد و حکومت، باید حکومت دینی و الهی باشد چراکه ما موجودی مستقل و بی‌نیاز از غیر خودمان نیستیم و نیازمند به خداوند و نظام تشریعی نیز هستیم.مرحوم خلخالی در کتاب «الخلافه فی الاسلام» در این مورد مطالبی قابل توجه و ارزشمند آورده است.به هر حال باید به مسئله ربوبیت تکوینی و تشریعی خداوند توجه خاصی داشت. در قرآن کریم به مسئله وساطت در نظام تکوین و ولایت تکوینی توجه شده و جزئیات آن نیز آورده شده است.در مورد زمینه های وجود فیض از جانب خدا به واسطه وسائط، باید تفکر و تدبر و توجه نمود تا به اهمیت آن پی برد.به عنوان مثال در سوره واقعه به بررسی علل زمینه ای فیوضات الهی پرداخته شده است.مرتبه وجودی ملائکه، با تمام قرب و نزدیکی که به خداوند دارند، آن نوع نظام تشریعی که انسان دارد را دارا نیستند.زمانی که حضرت سلیمان درخواست می‌کند که تخت بلقیس را بیاورند عاصف بن برخیا می‌گوید که قبل از اینکه از جای خود برخیزی در یک چشم به هم زدن آن را می‌آورم و حاضر می‌کنم. این خود نمونه ای از وساطت در ولایت تکوینی است.همچنین در داستان حضرت یوسف که پیراهن حضرت یوسف به حضرت یعقوب داده می‌شود که بینایی اش را بازیابد، نمونه دیگری در مورد وساطت فیض الهی محقق گردیده است.وظیفه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم ابلاغ و رساندن است و بعد از این کار بر مردم حجت تمام است. مقام تعلیم نیز ادامه‌ی این ولایت تبلیغ است تا ولایت الهی محقق گردد.

فقه سیاسی 28

بحث در مورد «فقه السیاسة» در ادامه کتاب ولایت فقیه درباره امکان انتخاب در امر ولایت و شرایط آن در شرع مقدس و حق خاص مردم در زمان غیبت بود.صاحب کتاب ولایت فقیه در کتاب خود به مسئله بیعت در مورد انشاء ولایت اشاره می‌کند.در سیره ابن هشام آمده است که «بنی عامر» آمدند نزد حضرت و گفتند که، بیعت می‌کنیم ولی آیا از حاکمیت چیزی به ما خواهد رسید یا خیر؟ حضرت فرمودند از دست ما خارج است و این موضوع نزد خداوند است و بس.در همه مراحل بیعت، تبعیت باید رعایت شود. می‌توان گفت که در زمان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم، بیعت های مختلفی از جمله در مورد غدیر روی داد‌.در ارشاد شیخ مفید صفحه ۱۱۶ آمده است که، زمانی که مردم بعد از ۲۵ سال نزد امیر المومنین علیه السلام آمدند حضرت به اتمام حجت در این مورد پرداختند و…همچنین در خطبه ۲۲۹ نهج‌البلاغه به موضوع بیعت اشاره شده است. در ارشاد شیخ مفید صفحه ۱۷۰ نیز آمده است که، بعد از امیرالمومنین علیه، امام حسن علیه السلام مسئله بیعت را مطرح فرموده و اساس را بیعت بر تبعیت گذاشتند.در این کتاب ارشاد &nbsp;شیخ مفید، به مسئله بیعت برای ولیعهدی امام رضا علیه نیز اشاره شده است.مسئله بیعت بایستی به استحکام ولایت و حاکمیت بینجامد. به هر حال بیعت، یک امر عقلایی است.

فقه سیاسی 27

آقای منتظری در کتاب ولایت فقیه در ادامه بحث حکومت و حاکم اسلامی می‌فرماید که باید از مجموع دلایل گوناگون در این مورد استفاده کرد.دلیل شانزدهم ایشان در این کتاب این است که در مورد ولایت از تعابیر مهمی استفاده شده است که نشان دهنده وجود اهمیت ویژه جایگاه ولایت است که نشان می دهد این امر، برای هر کسی قابل تحقق نیست و باید به سراغ والی واقعی و حقیقی رفت.دلیل هفدهم ایشان نیز به نقل از پیامبر اسلام (ص) است که در باب «تولی» می‌باشد. و همچنین روایات دیگری در این کتاب آورده و بیان کرده اند که مردم منشأ اثر هستند ولی بعد از اختیار خداوند مشروعیت دارند‌.به نظر ایشان جایگاه امامت اهمیت زیادی دارد و باید به سراغ امامی که خدا معین نموده است، رفت. و انتخاب محض مردم و بدون خواست و اختیار خدا، مشروعیت ندارد.امیرالمومنین علیه السلام در نهج‌البلاغه در معرفی مسلم بن عقیل می فرمایند که رای شما بر این است که شما اهل عقل هستید.در روایتی نیز از امام صادق (ع) در تحف العقول در باب «ولایات» آمده است مبنی بر اینکه که خدا امر به ولایت افراد خاصی کرده است و در اصل، ولایت و حکومت حق آن افراد خاصی است که از جانب خدا معرفی شده‌اند.در جنگ موته پیامبر(ص) به زید امر کردند که اگر کشته شد باید مسلمین راضی شوند به کسی که دوست دارند آمر و حاکمشان شود.