در ادامه بیان وظایفی که بر عهده حکومت اسلامی قرار دارد، در این جلسه استاد به بررسی هفتمین وظیفه یعنی تأمین مصالح عامه مردم، پرداخته اند.به نظر استاد مصالح عامه مردم در قرآن کریم با عنوان “فی سبیل الله” شناخته شده و دایره فراوانی را در خود جای می دهند، مانند تأمین آب و برق، اقدامات جهت بر قراری امنیت داخلی و خارجی، اقدامات مورد نیاز در زمینه بهداشت و درمان و اموری دیگر از این قبیل.همانطور که بیان شد به نظر استاد، عنوان “فی سبیل الله” در حقیقت در رابطه با تأمین مصالح عامه مردم بوده، از این جهت ادله متعددی که متضمن این عنوان هستند از ادله این مسئله شناخته می شوند.در این جلسه به هشتمین وظیفه ای که بر عهده حکومت اسلامی قرار داده شده است، نیز پرداخته شده و آن وظیفه حکومت اسلامی در کاهش دشمنان اسلام است. به نظر استاد عنوان “المؤلفة قلوبهم” که در ادله شرعیه ذکر شده است، مرتبط با این وظیفه است.

large_تقریرات عندلیبی.png

medium_تقریرات عندلیبی.png

small_تقریرات عندلیبی.png

thumbnail_تقریرات عندلیبی.png

تقریرات عندلیبی.png

نظام اقتصادی اسلام

اقتصاد-اسلامی

نظام-های-اقتصادی

نظام اقتصادی اسلام 23

طلبه سطح 3 مدرسه تخصصی فقه امام کاظم علیه السلام تحت اشراف آیت الله مکارم شیرازی، عضو مرکز امور نخبگان حوزه علمیه قم، مدرس، نویسنده کتب و مقالات متعدد، همکاری در امور پژوهشی پژوهشگاه های حوزوی و دفتر فقه معاصر تحت نظر استاد حسین اثنی عشری

ششمین وظیفه از وظائفی که باید مورد بررسی قرار گیرد، تأمین مالی زندانیان و خانواده آنها توسط حکومت اسلامی می باشد. در این مقام باید این نکته مورد بحث قرار گیرد که آیا حکومت اسلامی وظیفه‌ای نسبت به تأمین مالی زندانی و خانواده او دارد؟ یا اینکه مانند برخی از جوامع خود زندانی باید کار کرده و مخارج خود و خانواده اش را تأمین کند یا در صورت عدم امکان کار کردن زندانی خانواده او باید کار کرده و دولت و حکومت هیچ وظیفه ای نسبت به تأمین مالی او ندارند.این بحث در کلمات فقهاء کمتر مورد توجه بوده و عباراتی چندانی حول آن یافت نمی شود، تنها در یک بحث و آن هم ذیل بحث از حد سرقت مطالبی در این رابطه وجود دارد، که بعد از حبس زندانی به خاطر سرقت، وظیفه تأمین مالی زندانی بر عهده بیت المال است، البته در این همین مسئله نیز اختلاف اقوال وجود دارد.

نظام اقتصادی اسلام 22

در ادامه بحث از وظائفی که بر عهده حکومت اسلامی قرار دارد، در این جلسه استاد به ادامه بحث در رابطه با بررسی وظیفه حکومت اسلامی نسبت به در ماندگان پرداخته اند.برای اثبات این وظیفه بر عهده حکومت اسلامی ادله مختلفی از جمله، آیه 38 سوره مبارکه روم و روایات متعددی که سند بعضی از آنها صحیح می باشد، وجود دارد.&nbsp;

نظام اقتصادی اسلام 21

در این جلسه استاد به بررسی پنجمین وظیفه‌ای که بر عهده حکومت اسلامی می باشد پرداخته اند. این وظیفه عبارت است از تأمین مالی در راه ماندگان، که در ادله شرعیه با عنوان “ابن السبیل” مطرح شده است، بنابراین برای بررسی و تعیین مراد از این وظیفه، باید مراد از این اصطلاح روشن و مشخص گردد، از این رو استاد در این جلسه نکاتی را در باب موضوع شناسی ابن سبیل بیان فرموده اند.در ناحیه حکم شناسی ابن سبیل، چه پرداخت هزینه برای بازگشت توسط حکومت اسلامی لازم باشد و چه اینکه لازم باشد خود حکومت وسیله بازگشت آنها را فراهم کند، در هر صورت باید زیرساخت هایی برای رجوع این افراد فراهم آورده شود، تا این افراد بتوانند با مراجعه به آن محل، برای بازگشت تأمین مالی شوند.پس از بیان این مطالب، در ادامه جلسه استاد به بررسی ادله ای که برای اثبات این وظیفه قابل تمسک هستند، پرداخته اند.

نظام اقتصادی اسلام 20

در این جلسه نیز در ادامه مباحث مطرح شده در چند جلسه گذشته، استاد به بررسی مواردی از دیه می پردازند که پرداخت آن بر عهده حکومت اسلامی لازم می باشد.یکی دیگر از این موارد قتل ناصبی است، چرا که قتل ناصبی واجب بوده و او مهدور الدم خوانده شده است، البته اگر در جایی اثبات ناصبی بودن شخصی ممکن نبود، برای فرار از قصاص نباید او را کشت. اما در هر صورت حکم قتل ناصبی در فقه حکمی ثابت است.ظاهر کلمات اصحاب این است که در قتل چنین فردی اساسا دیه ثابت نمی شود، اما استاد در این جلسه روایتی که دال بر پرداخت دیه او توسط حکومت می باشد، ذکر کرده و به بررسی آن پرداخته اند.یکی دیگر از مواردی که در آن پرداخت دیه بر عهده حکومت اسلامی است، جایی است که قتل بر اساس تهدید محقق شده باشد، مثلا اگر مأموری خانمی بارداری را بترساند و بچه یا حتی خود او در اثر عمل او فوت شوند، در این حالت پرداخت دیه بر عهده حکومت اسلامی می باشد، در مورد این مسئله علاوه بر روایات متعدد، فتاوی فقهاء نیز وجود دارد.

نظام اقتصادی اسلام 19

در ادامه بحث از موارد وجوب زکات، استاد در جلسه گذشته به بررسی موارد نه گانه زکات پرداختند و فرمودند که ما از انعام ثلاثه بحث نمی کنیم چرا که وجوب پرداخت زکات در انعام ثلاثه حداقل در زمان فعلی به جهت معلوفه بودن کم مورد می باشد نسبت به بحث از غلات اربعه و نقدین.یکی از مباحث مهمی که در آن حداقل سه قول وجود دارد، این است که وقت تعلق زکات چه زمانی است؟ البته این که کسی بعد وجوب زکات مالک مالی شود، قطعا پرداخت زکات متوجه او نیست یا اینکه اگر کسی تا قبل از وجوب زکات مالک مالی بوده است اما قبل از رسیدن به حد نصاب، مالیکت او زائل شده است، پرداخت زکات قطعا بر او لازم نخواهد بود.&nbsp;بنابراین روشن می شود که شرطیت اصل مالکیت در زکات، با شرطیت مالکیت حین تعلق زکات متفاوت است.در ادامه جلسه نیز مطالبی پیرامون شرطیت نمو مطرح شده است.برای واجب شدن زکات در غلات اربع، دو شرط وجود دارد: ملکیت حین تعلق زکات و نمو در ملک. این دو شرط مورد بحث فقها بوده و اهمیت آنها در تعیین زمان و واجب بودن زکات تأکید شده است.برخی فقها شرط ملکیت حین تعلق زکات را ضروری می‌دانند، اما در مورد شرط نمو اختلاف نظر وجود دارد. محقق حلی و علامه حلی به اشتراط نمو تأکید کرده‌اند، در حالی که برخی دیگر از فقها تنها شرط ملکیت را کافی دانسته‌اند.تفاوت در روش آبیاری تأثیری در میزان زکات دارد و این تفاوت مربوط به زمانی است که محصول در ملک فرد آبیاری شده باشد. این موضوع نشان می‌دهد که زکات به تولید کننده و مالک محصول در زمان نمو تعلق دارد.استدلال‌های مختلف برای اشتراط نمو بررسی و نقد شده‌اند. نتیجه‌گیری این است که ملکیت در زمان تعلق زکات و نمو محصول در ملک مهم هستند، اما برخی از استدلال‌ها قابلیت اتکا ندارند.&nbsp;از روایت امام رضا (ع) در مورد زکات غلات استفاده شده که زمان تعلق زکات وقتی است که محصول قابل چیدن و تخمین زدن باشد. این روایت نشان می‌دهد که زکات به کسی واجب است که در زمان قابل برداشت بودن محصول مالک آن باشد.

large_تقریر در آمدهای.png

medium_تقریر در آمدهای.png

small_تقریر در آمدهای.png

thumbnail_تقریر در آمدهای.png

تقریر در آمدهای.png

درآمدهای نظام اسلامی

درآمدهای نظام اسلامی 6

زکات که بررسی آن از چند جلسه قبل شروع شده است، یکی از درآمدهای نظام اسلامی است. استاد در این جلسه برای بدست آوردن نگاهی کلی و نظام وار از ادله زکات درباب درآمدهای نظام اسلامی به بررسی موارد نه گانه وجوب زکات پرداخته که البته علاوه بر شروط عامه، هر کدام شروطی خاص به خود را نیز دارند.&nbsp;استاد هدف از بررسی این موارد را با اینکه در ظاهر امر ارتباطی بین درآمدهای نظام اسلامی با بررسی جزئی موارد نه گانه زکات وجود ندارد، اینچنین بیان کرده اند که با بررسی این موارد است که می توان به نگاه کلی و نظام درآمدی در اسلام برسیم و در غیر این صورت اگر مطلبی نیز بیان شود، اطمینانی نبوده و استحسانی می باشد.زکات تحت شرایط خاص واجب است و در هر شرایطی قابل اعمال نیست.شرایط عمومی و خاصی وجود دارد که باید در وجوب زکات رعایت شوند. تجربیات گذشته در زمینه‌های مالیاتی و اقتصادی مهم هستند و باید به دقت بررسی شوند.درآمدهای اصلی آن زمان به سه بخش تقسیم می‌شد: کشاورزی (غلات اربع)، دامداری (انعام ثلاثه) و بازرگانی (نقدین). حد نصاب و ملکیت مکلف در زمان تعلق زکات از شرایط مهم هستند. زمان تعلق زکات با زمان وجوب پرداخت آن متفاوت است. بحث زکات انعام ثلاثه به دلیل شرایط فعلی کمتر مورد توجه است و زکات نقدین قبلاً به تفصیل بررسی شده است. تغییرات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می‌توانند بر نظریات زکات تأثیر بگذارند. رشد و توسعه صنعت و تجارت تأثیر زیادی بر نظام مالی اسلامی داشته و نظام مالی اسلامی باید با این تغییرات سازگار شود.خمس به عنوان مکمل نظام مالی اسلامی در صورت کم شدن درآمد زکات عمل می‌کند.

درآمدهای نظام اسلامی 5

در ادامه بحث از زکات در جلسه گذشته در این جلسه استاد پس از ادامه بررسی معنای زکات، به بیان اهمیت زکات می پردازند، به این صورت که در آیات قرآن کریم زکات در کنار صلاة گذاشته شده است و واضح ات که نماز پایه دین است، از این رو اهمیت زکات در اسلام روشن می شود. همچنین درباب بیان اهمیت زکات روایات متعددی نیز در مسأله وجود دارد که به وضوح اهمیت زکات را نشان می دهندو البته اهمیت پرداخت زکات به این معنی نیست که در فرضی که موارد نه گانه زکات مصداق نداشته باشند، نظام اسلامی هیچ گونه درآمدی نخواهد داشت، بلکه نظام اسلامی درآمدهای مختلفی دارد که بعدا به بررسی آنها پرداخته خواهد شد.در ادامه جلسه نیز استاد به بررسی موارد وجوب زکات پرداخته اند و نکاتی را در رابطه این ادله با درآمد های نظام اسلامی مطرح نموده اند.به نقل از پیامبر اکرم و امامان معصوم، زکات در نه چیز واجب شده است که شامل غلات اربع، انعام ثلاثه و نقدین می‌شود و ترک آن عواقب شدیدی دارد، از جمله تبدیل شدن به اژدهایی از آتش در روز قیامت. این اهمیت در قرآن نیز تأیید شده، جایی که زکات در کنار نماز ذکر شده است. همچنین، زکات به عنوان یکی از ضروریات دین مطرح شده که منکر آن مرتد می شود. در نهایت، بحث بر این است که زکات فقط به نه چیز محدود نیست و پرداخت‌های مالی دیگر نیز در اسلام وجود دارد که مکمل زکات هستند.در نهایت، پرداخت زکات و سایر پرداخت‌های مالی در اسلام به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که نیازهای جامعه را در شرایط مختلف تأمین کنند و این امر نشان‌دهنده پویا بودن سیستم مالی اسلام است.

درآمدهای نظام اسلامی 4

در این جلسه استاد به بررسی معنای کلمه “زکات” پرداخته اند، چرا که به نظر استاد در ادله شرعیه معنای لغوی زکات اراده نشده است. به همین جهت برای فهم معنای زکات باید به بررسی آیات و روایاتی که این لفظ در آنها استفاده شده است، پرداخت و با توجه به مجموعه قرائن، معنای کلمه زکات را در ادله شرعیه تعیین نمود.در ادامه جلسه نیز استاد به بررسی قرائن برای فهم معنای زکات پرداخته و &nbsp;بیان داشته اند:در بسیاری از آیات قرآن، زکات نمی‌تواند به معنای لغوی آن باشد. در میان انواع وضع، وضع تعیینی و وضع بالاستعمال در اینجا مدنظر نیستند. احتمال داده می‌شود که زکات به نحو مجاز و با قرینه‌ای واضح به کار رفته باشد. در دیدگاه علامه عسکری، زکات معنای اعمی دارد و شامل انواع صدقات واجب از جمله خمس می‌شود. علامه عسکری به عبارتی از رسول اکرم (ص) استناد می‌کند که در آن، زکات به معنای اعم از صدقات واجب و خمس آمده است.نقد این دیدگاه: با بررسی‌های دیگر، این نامه با مضمون متفاوتی نقل شده و استدلال علامه عسکری ناتمام است. نامه‌ای که علامه عسکری به آن استناد می‌کند در منابع دیگر به شکلی متفاوت نقل شده است.بر اساس نقل ابن هشام و دیگران، زکات نمی‌تواند معنای اعمی داشته باشد که شامل خمس نیز باشد. همچنین در میان فقها تردیدی نیست که زکات به معنای معروف و مشخصی به کار می‌رود.&nbsp;رجوع به روایات و آیات برای روشن کردن معنای زکات واجببررسی آیه شریفه زکات:حکم صدقه یا زکات واجب در سال هشتم پس از هجرت صادر شده است.آیه 103 سوره برائت که به وجوب زکات اشاره می‌کند: "خذ من أموالهم صدقة تطهرهم وتزكيهم بها وصل عليهم إن صلاتك سكن لهم والله سميع عليم".مناقشه در دلالت آیه شریفه بر وجوب زکات:&nbsp; &nbsp; - برخی معتقدند این آیه مربوط به زکات نیست و در سیاق آیات متخلفین از جهاد آمده است.&nbsp; &nbsp; - نقد این ادعا: در قرآن کریم آیات زیادی وجود دارد که به حسب ظاهر تناسبی با سیاق قبل و بعد خود ندارند.&nbsp;روایت عبدالله بن سنان که از امام صادق (ع) نقل شده، به وضوح دلالت بر وجوب زکات دارد.در این روایت، پیامبر اکرم (ص) در ماه رمضان اعلام می‌کنند که زکات بر مسلمانان واجب شده است.

درآمدهای نظام اسلامی 3

از آنجا که اسلام نظامی است که توجه به مسائل اجتماعی دارد، باید برای هزینه های اجتماعی درآمدهایی را تصویر کرده باشد. بنابراین بحث از نظام درآمدهای در جامعه اسلامی بسیار مؤثر است.اساسا بشر در طول تاریخ با نظام های درآمدی مختلفی مواجه بوده است و این نظام ها دچار تغییرات زیادی گردیده اند.درآمدهای نظام اسلامی را می توان در قالب های مختلفی تقسیم نمود، مثلا می توان با توجه به اشتراط یا عدم اشتراط قصد قربت در حصول این درآمدها، آنها را تقسیم نمود؛ چرا که در پرداخت هایی مانند زکات یا خمس قصد قربت شرط است اما در پرداخت جزیه و خراج چنین شرطی وجود ندارد. همچنین می شود درآمدها را بر اساس میزان درآمد و یا به صورت مطلق تقسیم نمود؛ مانند خمس که بر &nbsp;اساس میزان درآمد باید پرداخت شود، اما زکات فطره بر همه افراد غیر فقیر به یک میزان واجب است.نظام‌های مالی در اسلام برای تأمین هزینه‌های اجتماعی طراحی شده‌اند و در قرآن و روایات به آن‌ها اشاره شده است. این نظام‌ها در طول تاریخ تغییرات زیادی داشته‌اند، مانند مالیات بر محصولات اراضی، سرانه، ارث، و اخیراً مالیات بر درآمد خالص و ارزش افزوده.پرداخت‌های مالی در اسلام تنوع زیادی دارند، از جمله مالیات بر اراضی، سرانه، درآمد (خمس)، استفاده از منابع طبیعی، و زکات فطره. برخی از این پرداخت‌ها عبادی هستند و برخی عمومی. مالیات‌ها در اسلام به تناسبی، تنازلی، و تصاعدی تقسیم می‌شوند.زکات به عنوان یکی از مهم‌ترین پرداخت‌های مالی در اسلام به معنای طهارت و نمو است و در قرآن به معنای پرداخت مالی آمده است. زکات در ادیان سابقه نیز وجود داشته و در تمدن‌های قدیمی مانند بابل نیز مشابهاتی دارد.نظام مالی اسلامی به عنوان یک مجموعه به هم پیوسته و جامع برای کل مسلمانان طراحی شده است و نباید به صورت بخشی به آن نگریسته شود. این نظام دارای انعطاف‌پذیری است و برای نیازهای مختلف مالی جامعه اسلامی برنامه‌ریزی شده است.