- در روایت معاویه بن عمار(... يَمُوتُ بِكُلِّ مِيتَةٍ أَنَّهُ لَا يَقْتُلُ نَفْسَهُ ...) سخنی از مغیره نقل شد که ظاهراً مراد از مغیره در این روایت، مغیرة بن سعید است که کشّی هم روایاتی دال بر لعن او دارد و روایاتی نقل میکند که امام رضا(عليهالسلام) فرموده: بر امام باقر (عليهالسلام) دروغ میبسته است.
- در جلسه قبل گفته شدکه اگر کسی مبتلای به یک مرض بسیار سخت و لا علاج است، آیا میتواند اختیاراً خودش را از بین ببرد یا خیر؟ و گفتیم خودکشی حرام است و آیات «لا تقتلوا انفسکم» و «من یفعل ذلک عدواناً و ظلماً» را هم مفصل معنا کردیم و گفتیم اگر امر دائر بین یک ضرر قوی و اقوی باشد آنجا عقل میگوید این است که «اقل الضررین» را انتخاب کنید.
- در تزاحم اینچنین بود که از یک طرف قتل نفس حرام است و از طرف دیگری هم اگر بخواهند او را مثله کند حرام است، در اینجا عقل، مسئله تزاحم را مطرح میکند و قواعد تزاحم پیاده میشود و میگوییم قتل نفس جایز است.
- در بحث اکراه بر قتل، مکره حق ندارد شخص دیگری را به قتل برساند زیرا «رفع ما استکرهوا علیه» یا آیات مربوط به اکراه شامل چنین موردی نمیشود و طبق نظر مشهور فقها در اینجا ادله قصاص به خوبی جریان دارد.
- مرحوم خوئی (ره) میفرماید: ما نیز قبول داریم اینجا ادله اکراه جریان ندارد؛ زیرا اکراه یک دلیل امتنانی است، ولی در اینجا مسئله تزاحم مطرح است و بین دو حکم تزاحم است و از یک طرف اگر بخواهد دیگری را بکشد حرام است و از طرفی دیگر حفظ نفس خودش هم واجب است. پس بین این دو حکم تزاحم است و چون ترجیحی در اینجا وجود ندارد مخیّر است آن شخص را بکشد خودش محفوظ بماند یا او را نکشد و خودش کشته شود و وقتی مخیر شد و دیگری را کشت قصاص نمیشود؛ چون برایش جایز بوده این کار را بکند، اما از باب اینکه «لا یبطل دم امری مسلم» باید دیهاش را بپردازد.
- اگر وجوب حفظ نفس مطلق بود فرمایش محقق خوئی (ره) تمام بود، ولی وجوب حفظ نفس اطلاق ندارد، بلکه اختیاراً بر انسان است؛ یعنی جایی که برای انسان عنوانی وجود ندارد حفظ نفس واجب است و در اینجا ادله وجوب حفظ نفس جریان ندارد. خلاصه آنکه؛ در اینجا که محقق خوئی(قده) میفرمایند تزاحم است، اما به نظر ما تزاحم نیست؛ چون اینجا وجوب قتل نفس اختیاراً ادلهاش جریان پیدا نمیکند و اینجا ما هستیم و یک حرمت قتل دیگری، اطلاق ادلهاش هم باقی است، اکراه هم او را از بین نمیبرد و قصاص هم به قوت خودش باقی است.
در نهمین جلسه از مباحث درس خارج قاعده سلطنت بر اعضاء، استاد معظم آیت الله فاضل لنکرانی پس از بیان خلاصهای از جلسه قبل به بحث اکراه بر قتل و نظر مرحوم خویی (ره) و نقد نظر ایشان میپردازند که لازم است جهت بهرهمندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.