• در مجموعه فقه روابط اجتماعی به بحث عدل و ظلم رسیدیم منتهی ناچار شدیم در بحث عدل و ظلم که یک نگاهی بیفکنیم به مبادی بحث که البته در بحث‌های استنباطات فقهی و قواعد فقهی مربوط به عدالت اثر دارد و بعد نشان خواهیم داد که این دقت‌های عقلی در آن استنباطات فقهی اثر خواهد داشت.
• و سؤال این بود که داوری عقل به حسن اموری و قبح اموری، مستند به چه مبنا و پایه و اساسی است؟ در پاسخ به این سؤال گفتیم؛ حسن و قبحی که بر اعمال و افعال مترتب می‌شود، استحقاق مدح و ذمی که بر افعالی مترتب می‌شود یک امور قراردادی یا تابع از قراردادهای شرعی و قانونی است یا تابعی از امیان و کشش‌ها و خواست‌های انسانی است یا تابعی از اهدافی است که مترتب بر اینها می‌شود یا اینکه فراتر از اینها یک واقعیت در ذات افعال و امثال اینهاست این طیف احتمالاتی است که اینجا مورد سؤال است. این نوع قضایا یک قرارداد است.
• در اینجا جندین رویکرد وجود داشت و یک رویکرد این بود که قرار کیست؟ قرار خداست؟ قرار مقنن است؟ قرار جامعه است؟ این که بگوییم این خوبی و بدی تابع از قرارداد معتبِر و اعتبار معتبِر است. 
  و رویکرد دیگر این بود که این حسن و قبح تابعی از آن عواطف و کشش‌هاست و رویکرد سوم این بود که یک مقدار واقعی‌تر باشد و یک امر معقول ثانی فلسفی باشد و یک حقیقت خارجی را نشان بدهد.
• چند نظریه دیگر هست که تصمیم گرفتیم یک نظرة خاطفه و مرور سریعی به آن نظریات هم داشته باشیم و نظریه هشتم عبارت است از حقیقت حسن و قبح وجوب بالغیر با قیودی که خواهیم گفت و در افعال ارادی و غیر ارادی وجوب بالغیر هست، منتهی وجوب بالغیر در افعال ارادی با افعال غیرارادی فرق می‌کند. وجوب بالغیر در فاعل‌هایی که اختیار نقش ندارند به شکل مکانیکی و جبری و بدون دخالت اراده محقق می‌شود اما در افعال ارادی این وجوب بالغیر با انتخاب و اراده محقق می‌شود. 

در بیست و ششمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی، استاد معظم آیت الله اعرافی به ارتباط فقه روابط اجتماعی به بحث عدل و ظلم اشاره می‌کنند و پس از آن به سه رویکرد در مبنا و مستند داوری عقل به حسن امور و قبح اموری اشاره می‌کنند و در ادامه به بیان الباقی نظریات پیرامون حسن و قبح می‌پردازند که لازم است جهت بهره‌مندی از تفصیل مطالب مذکور صوت جلسه این درس را استماع فرمایید.