• در نگاه اول افعال یا غریزی است یا طبیعی و یا ارادی و در نگاه دوم هرکدام قابل‌تقسیم به اقسام ریزتری است و در افعال غریزی گفتیم از دو سه منظر مقول به تشکیک‌اند یا تقسیماتی دارند.
• آیا همه افعال بشر بر غرایز و پایه‌های غریزی و فطری استوار است؟ غالب افعال ارادی انسان بر پایه کشش‌ها و غرایز و علاقه و گرایش‌هایی استوار است آیا ما حکم عقلی داریم که همه گرایش‌ها افعال ارادی بر آن استوار باشد یا به این صورت نیست؟
• در فعل ارادی که در انسان صادر می‌شود و مبتنی بر غرایز است همان‌طور که در لذت و الم گفتیم بحث تزاحمات جای مهمی دارد. در حیوانات غالباً نوع خاصی از فعل را اقتضا می‌کند ولی در انسان به دلیل وسعت وجودی او غریزه یک‌چند راهی برای او متصور است و انتخاب یک‌راه با انتخاب عقلی همراه می‌شود.
• نمی‌شود گفت افعال ما یا افعال غریزی و جبلی است یا افعال ارادی و این‌ها اصلاً قابل تطبیق بر هم نیستند ممکن است همان‌که در جبلت هست همان در منطق فعل ارادی، فعلی شود که عقل عملی می‌گوید انجام بده.
• نسبت بین امور جبلی و غریزی و طبیعی و افعالی که ارادی است من وجه است ممکن است یک امر جبلی باشد که عقل آن را نپذیرد و ممکن است امر عقلی باشد که با غریزه سازگار نیست و ممکن است یک امر غریزی باشد که عقل هم عیناً به آن حکم می‌کند.
• مرحوم شهید صدر در مقابل نظر مشهور می‌گفت معرفت الله و اطاعت خدا و پرهیز از معصیت خدا نیاز به احکام عقل عملی ندارد چون امور فطری و جبلی است و با طبع خودش وقتی دقت می‌کند در این‌که شاید خدایی باشد و عقابی باشد احتمال منافع می‌دهد که محتمل مهمی است به طبع خودش می‌رود که بشناسد.

استاد معظم آیت الله اعرافی در نهمین جلسه از مباحث درس خارج فقه روابط اجتماعی در سال تحصیلی
1403 ـ 1402 به بیان نکاتی پیرامون تقسیم افعال می‌پردازند که لازم است جهت بهره‌مندی بیشتر از تفصیل مطالب مذکور، فایل صوتی جلسه نهم را استماع فرمایید.