بطور خاص به چند ادله در باب فقه سیاسی اشاره شد و مقوله عمربن حنظله نیز بیان گردید. از جمله ادله دیگری که در باب لزوم فقه سیاسی می‌توان به آنها اشاره کرد، اجماع است. که به سان دلیلی مستقل می تواند در محل بحث نقش ایفاء نماید. هر چند مرحوم آقای خویی نظر خاصی دارند مبنی براینکه اجماع قابل اعتماد و معتبر نیست و سند روایت (چه در احکام و چه در غیر احکام) بسیار مهم است. دقت قدما در نقل حدیث اینطور بوده که به هرکسی اعتماد و اعتنا نمی‌کردند. اگر روایتی در کتب معتبره آمده باشد و مبتنی بر کتاب و سنت باشد قابل اعتنا و معتبر است.همچنین باید بیان شود که «شم الفقاهه»، روشی است که عقلا به آن اعتماد می‌کنند و از حال و هوای گوینده به اعتبار آن پی می‌برند. بطور کلی اگر روایتی در کتب معتبر آمده باشد و منطبق با شریعت باشد مورد اطمینان و معتبر است. به عنوان مثال، مرحوم علامه طباطبایی بیان می‌کند دعای عرفه نمی‌شود از امام نباشد.

large_سیاسی تحریریpsd.png

medium_سیاسی تحریریpsd.png

small_سیاسی تحریریpsd.png

thumbnail_سیاسی تحریریpsd.png

سیاسی تحریریpsd.png

فقه سیاسی

فقه-سیاسی

سیاست

فقه سیاسی 15

طلبه سطح 3 مدرسه تخصصی فقه امام کاظم علیه السلام تحت اشراف آیت الله مکارم شیرازی، عضو مرکز امور نخبگان حوزه علمیه قم، مدرس، نویسنده کتب و مقالات متعدد، همکاری در امور پژوهشی پژوهشگاه های حوزوی و دفتر فقه معاصر تحت نظر استاد حسین اثنی عشری

در این جلسه استاد به بررسی کلماتی در رابطه با کلمات علماء و قدماء در رابطه با توقیع شریف، پرداخته اند.آیت‌الله بروجردی بر اساس ادله عقلیه نسبت به این توقیع شریف مطالبی فرموده‌اند.از عمربن حنظله در مورد این روایت در کافی، حدیث دهم آمده که حضرت می‌فرماید چه اینکه حکم به حق شده باشد یا باطل، حکم به طاغوت شده است. طبق اصول این یک مطلب و موضوع مجزی است. بنابراین هر حاکمی که در جهت غیر حکم الهی قضاوتی کند طاغوت است.در بحث قضاوت قاضی را باید امام نصب کند چون والی اصلی است و قاضی بالذات خداست. امام صادق (ع) یک سری جعل های خاص داشتند و در مواردی هم جعل عام داشته اند.به عنوان مثال، علی بن یقتین از جانب امام موسی بن جعفر مأمور به رتق و فتق امور جامعه شده بود و مورد وثوق و اعتماد امام بود.مثال دیگر، توثیق نجاشی در مورد عمربن حنظله بر این است که ایشان بطور خاص موثق بود هر چند شیخ این نظر و توثیق را تضعیف کرده است.

فقه سیاسی 14

در ادامه بحث از بررسی روایت مرتبط با موضوع حکومت و ولی فقیه که در جلسه گذشته به آن اشاره شد، در این جلیه نیز استاد به بررسی نکاتی در رابطه با آن حدیث پرداخته اند.به نظر از مجموعه قرائن اعتبار سند این روایت بدست می آمد.&nbsp;در این روایت حضرت فرمودند، فقها حجت من بر شما هستند و اگر به آنها عمل نکنید در واقع به نظر و رأی من عمل نکرده‌اید.اشکالات ثبوتی آیت‌الله منتظری به این حدیث: معلوم نیست مقصود از «ال» در عبارت “و أما الحوادث الواقعة” چیست؟در پاسخ به این اشکال میتوان گفت ، حضرت ابتدا سوال را مطرح می‌کنند و سپس جواب را بیان می‌کنند و سؤال و جواب مشخص و مطلق بوده و ابهامی ندارد.از آن گذشته قدر متیقنی نداریم و حکم موضوع مطلق محرز شده و امام علیه السلام در مقام بیان و افتاء می‌باشد نه مجمل گویی و غیره. همچنین بدیهی است که در غیر نصوص بحث احتمال و اجمال مطرح می‌شود نه در امور مطلق و نص.اشکال دیگر این است که اگر در یک زمان چند فقیه باشند تعارض پیش آمده و کار مشکل می شود. در پاسخ می‌توان گفت امام کسانی را منصوب و معین می‌کنند که معتبر بوده و تابع هوای نفس و اشتباه قابل توجه نباشند.اشکال دیگری که مطرح کرده‌اند این است که آن نیاز به تشکیل دولت و قدرت سیاسی از طریق انتخاب مردم است در حالی که رهبریت در دیدگاه شیعه برای چنین جایگاهی منظور شده است و انتخابی بودن ولایت فقیه را رد می‌کند.در پاسخ باید گفت باید خبرگان این افراد را انتخاب کنند و کسی را معین کنند که از جانب معصوم نصب شده است. البته در خود خبرگان یک نوع اجتهادی معتبر است که بتوانند تشخیص داده و این افراد را از لحاظ شرایطی مثل عدالت و غیره انتخاب نمایند. مانند مرجع تقلید که اجتهادش در نزد عالمان تأیید شده که می‌توان به آن اقتدا نمود و قول او را حجت قرار داد.اشکال دیگر اینکه میگویند چرا کلینی در کافی نیاورده‌اند.در پاسخ می‌توان گفت که این که اشکالی ندارد چون مرحوم کلینی روایات زیادی را در کافی ذکر نکرده‌اند.

فقه سیاسی 13

از جمله ادله ای که برای اثبات حاکمیت دینی در همه زمانها بر عهده فقیه گذاشته شده می‌توان بر این روایت استناد کرد: روایتی که شیخ طوسی، در الغیبه نعمانی از اسحاق بن یعقوب نقل نموده و همچنین در اکمال ابدیت نیز بطور مفصل آمده است. در این روایت از قرائن معلوم، حضرت به اسحاق بن یعقوب (برادر کلینی) سلام می‌دهند. «والسلام علیکم یا اسحاق بن یعقوب...»ائمه با اعمال غیب و رفتارهای اینچنینی دیگر، اعتقاد افراد جامعه را به امام معصوم محکم می‌نمودند. البته در این راستا، از اطراف و جوانب گوناگون شبهه هایی نیز ایجاد می‌شد. مثلاً خود اسحاق بن یعقوب نیز بعضاً تحت تأثیر این شبهات قرار می‌گرفت.عده‌ای حامل فقه و «افقه» بودند و قابلیت تجزیه و تحلیل روایات مختلف را داشتند. بنا به فرمایش امیرالمومنین علیه السلام به صرف روایت نباید اکتفا گردد.«حوادث واقعه»، اموری هستند که در جریان زندگانی مسلمانان رخ می‌دهد (امور جاری مسلمانان) و نیاز به اعمال نظر مستقیم و غیر مستقیم فقیه دارند. البته اعمال نظر فقهای وکیل و نائب امام، باید با پشتوانه خود امام معصوم باشد و از اظهار نظر شخصی اجتناب گردد.امامان معصوم در امور جزئی موارد را به نواب و وکلای خود ارجاع می‌دادند و در امور کلی و مسائل اساسی خودشان اقدام می‌نمودند.به هر حال، حجت بودن امام در همه شؤون است. در مسئله قضاوت، تصرفات امور گوناگون و....امام، حجت است.البته اشکالاتی به این روایت نیز وارد شده است که بایستی به آن نیز پرداخته شود.

فقه سیاسی 12

موضوع حاکمیت اسلامی در کتب معتبر و متعددی آمده و قابل استناد است.&nbsp; به عنوان نمونه به مواردی اشاره می‌شود:در کتاب الغیبه آمده که در زمان ائمه (مخصوصاً در زمان امام هادی و امام عسکری) علیهم السلام از طریق نیابت و وکالت، احکام را به مردم می‌رساندند. البته توسط امام معصوم علیه السلام بر اعمال وکلا نظارت می‌شد و اگر خطا یا نخلفی صورت می پذیرفت تذکر داده می‌شد و بر مسئله نظارت اهتمام قوی وجود داشته است.البته این تخلف ربطی به اعمال برخی از وکلا مانند حسین بن روح، ندارد. چرا که او &nbsp;تقیه می‌کرده تا از ناحیه دشمن شناسایی و دستگیر نشود.در توقیعات امام حسن عسگری آمده است که «اجداد من مانند من مبتلا به چنین حوادثی نشدند و در موضوع امامتشان اینقدر تشکیک و تردید انجام نشد.»همچنین ذکر این نکته ضروری است که در موضوع حاکمیت وثاقت خاص شرط نیست، بلکه وثاقت عام مد نظر است. بنابراین بایستی شرایط و حال و هوای ناقلین روایات را نیز مد نظر داشته باشیم. در اعتبار حدیث، «وثاقت عام» کفایت می‌کند.مرحوم کلینی در زمان نواب اربعه بودند و دارای شرایط خاص آن زمان بودند و این قرائن و شواهد، دال بر وثاقت عام است.مرحوم طوسی در الغیبه از اسحاق بن یعقوب نیز در این مورد مطالبی ذکر کرده اند.

فقه سیاسی 11

در فقه سیاسی ابتدائا باید به ادله نقلی یعنی قرآن و روایت رجوع شود. و با استدلال به همین ادله است که مطلق بودن حاکمیت مسلمِ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم و امامان معصوم علیهم السلام معلوم و مشخص می شود. در ادامه به مواردی در این زمینه اشاره می‌گردد:نبی اکرم (ص) در روایتی در مورد مقام مطلق خلافت فرمایشات قابل توجهی دارند.موسی بن جعفر (ع) در روایتی می‌فرماید: &nbsp;فقهای مؤمن حصون اسلام (دین اسلام) هستند.طبق روایتی موجود در اصول کافی، عمربن حنظله از امام صادق علیه السلام در مورد تحاکم سلطان سؤال می‌کند که دو نفر از اصحاب ما در مورد میراث اختلاف دارند و به پیشامدهایی در این زمینه در رابطه به رجوع به حکام برای حل دعوا اشاره کرده است. حضرت می‌فرماید این رجوع، رجوع به باطل و تثبیت حکومت باطل و إعمال ولایت طاغوت &nbsp;و شرک عملی می‌باشد؛ چراکه نه تنها مبنا بر عدم جواز (امضاء) ولایت طاغوت است بلکه تایید ولایت مطلق الهی مهم و مورد توجه است.

فقه سیاسی 10

ادله عقلیه و نقلیه و بعضی از بیانات امیرالمومنین (ع) در نهج‌البلاغه در موضوع فقه سیاسی و همچنین بیانات خداوند متعال و بیانات نبی اکرم (ص) و فرمایشات ائمه و سیره ایشان در رابطه با وظایف حاکمین در جلسات قبل بیان شد.فرمایش نورانی امام حسین که در کتاب تحف العقول نقل شده است، که ایشان در «منا» قبل از به درک واصل شدن معاویه در خطاب به تابعین فرمودند: عظمت ظاهری شما بخاطر این است که نشان دادید حکومت الهی را قصد دارید برپا نکنید و با قوم و خویشان خود دشمنی نکردید بخاطر خدا و در جایی‌که عهد الهی نقض می‌شود ناراحت نمی‌شوید. این در حالیست که شما باید ایادی حاکم معصوم باشید و عنایات الهی از جانب شما باید صادر شود. شما ضعیفید (ضعف ایمانی) و باید پاسخگو باشید.همچنین امام رضا علیه السلام در «علل الشرایع و الاحکام»، می‌فرماید: عقل حکم می‌کند که اگر اعتقاد الهی نداشته باشید اعمال شما با احکام الهی منافات دارد و دین خدا و شؤون ولایت الهی از بین خواهد رفت.&nbsp;اساسا باید دانسته شود که بالاترین معروف طبق روایات، ولایت حق و ولی الله است و بالاترین منکر ولایت طاغوت می باشد.

فقه سیاسی 9

با مرور متون دینی مثل خطبه‌های نهج‌البلاغه و... درمی‌یابیم که در هر زمان ابلاغ و اجرای دین لازم و ضروری است.امیرالمومنین علیه السلام در نامه‌ای به مالک اشتر معارف و مواعظ بلند و بالایی دارند و چهارچوب حکومت اسلامی (اعم از مالی، قضایی، اخلاقی، اجتماعی، نظامی و اجرایی و...) را بیان کرده اند.امیرالمومنین در این نامه به وظایف اجرایی و اخلاقی لشکریان، ویژگی‌های اخلاقی و علمی قاضی، روش تعیین مناصب کارگزاران حکومتی، بیت‌المال و خمس و زکات و مالیات، وظایف کلی اداره ثبت امور والیان، تجار و اصحاب صنایع صاحبان مناصب اقتصادی، ویژگی‌های عبادی حاکم و کارگزاران حکومتی و نحوه رفتار با زیردستان و... در حکومت دینی پرداخته اند.حضرت در این نامه و خطبه ۲۲۸ از مالک اشتر تقدیر و تشکر کرده‌اند و در عین حال بیان کرده‌اند که اصل در دین، تبعیت از حق است. همچنین ایشان در حکمت ۴۴۳ میفرمایند مالک اشتر یک کوه یگانه و سنگ سرسختی بود که هیچ پرنده‌ای نمی‌توانست و نمی‌تواند به آن جایگاه برسد.

فقه سیاسی 8

ادله گوناگونی در فقه سیاسی دخیل هستند. حاکمیت دارای مراحل مختلفی است و باید دانست که این موضوع دارای مبانی عقلی است.در سخنان خداوند متعال و نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و امیرالمومنین و ائمه اطهار علیهم السلام حاکمیت و سیاست به خوبی هویدا و آشکار است.نبی اکرم (ص) در مورد حاکمیت زمان خود و بعد از خود فرمایشات و سفارشاتی دارند. سیره قولی و عملی امیرالمومنین نیز در این راستا قابل توجه است و دلالت بر اصل ولایت الهی می‌نماید.امیرالمومنین (ع) در خطبه سوم بعد از گلایه های گوناگون نسبت به خلفا که ولایت الهی را منحرف نمودند در فعلیت پیدا کردن ولایت و تبیین آن می‌فرماید: خدا بر علما این میثاق را گرفته است که در برابر ستم ستمگران آرام ننشینند. در این راستا حضور مردم این قدرت را فعلیت و ارزش می‌دهدایشان در خطبه ۳۴ نهج‌البلاغه پنج وظیفه حاکم &nbsp;را برمی‌شمارد و اشاره میکند اگر به این وظایف عمل نکند با ضرر دنیوی و اخروی مواجه می‌شود.همچنین در خطبه ۱۶۴ در مورد عثمان او را جائر خطاب می‌کند.در خطبه ۱۷۳ به شرایط مهم و حقوقی حاکم اشاره می‌کند و در مورد نحوه انتخاب و گزینش ناصواب معاویه مطالبی بیان می‌کند.

فقه سیاسی 7

با بررسی احکام عقلی و رجوع به کتاب و سنت نتیجه می گیریم که حاکمیت در اسلام یک امر ضروری است. علاوه بر قرآن کریم، با مراجعه به فرمایشات حضرت علی علیه السلام ایشان نیز این ضرورت اجتماعی به خوبی روشن می شود. چرا که سیره ایشان بر جعل ولایات بوده است. مثلاً نامه بلندبالای مالک اشتر گویای همین مطلب است و مشخص می‌شود که ولایت او در طول ولایت خود امیرالمومنین علیه السلام است.آنجا که می‌فرماید، تو متوجه باش که تحت ولایت کسی هستی که خود او تحت ولایت الهی است. این موضوع هم جنبه حقوقی دارد و هم جنبه اخلاقی(اعم از اخلاق الهی و جتماعی).در خطبه‌های نهج‌البلاغه ملاحظه می‌کنیم که یا دلالت صریح در حاکمیت الهی و شرایط آن دارد یا دلالت التزامی در این مورد دارد(مثل مقابله با اشخاصی مثل طلحه و زبیر و...)خطبه سوم(خطبه شقیقه) و خطبه های ۳۴ و ۷۴ و ۱۶۴ و ۱۷۳ تبیین کننده حاکمیت الهی و سیاسی جامعه است.در همین راستا سیره نبی اکرم نیز بر این اساس بوده است و لحظه ای از حاکمیت جدا نبوده است چه در جنگ‌هایی که حضور نداشتند و شخص دیگری را منصوب می‌کرده‌اند چون هر جمعی یک فرمانده می‌خواهد.بیشتر روایات اصول کافی نیز در باب ولایت، جایگاه سیاسی ائمه علیهم السلام را بیان می‌کند. برای تحقق فهم دقیق این مطلب لازم است مقامات ظاهری و مقامات معنوی ائمه را باید بازشناسی کنیم تا مرتکب اشتباه نشویم.در بیشتر روایات از لفظ امام، حاکم، سلطان و... استفاده شده است که بخوبی گویای حاکمیت سیاسی ائمه است.آیت الله خویی نیز در منهاج الصالحین به این مورد (فقه سیاسی) اشاراتی دارند.