آشنایی با برخی مباحث مطرح شده در درس خارج فقه پزشکی

«حجیت قول ثقه واحد در موضوعات»

علی القاعده خبر ثقه واحد در باب موضوعات اعتبار دارد و دلیل مطلب عبارت است از:

• بنای عقلا بر این است که به خبر ثقه واحد اعتماد می کنند و از این باب است که اصولیین خبر واحد در احکام و روایات را معتبر می دانند. عقلا در باب نقل روایات از معصومین علیهم السلام برای نقل ثقه به عنوان حکایت حکم و قانون کلی، موضوعیت قائل نیستند بلکه بنای عقلا بر اعتبار خبر در مقام نقل روایت، به نکته این است که موضوعی از موضوعات خارجیه که قول معصوم علیه السلام باشد، حکایت می شود و این نقل کلام معصوم علیه السلام اگر نزد متشرعه ثابت شود، آثار و مسئولیت های دینی را به دنبال خواهد داشت. بنابراین عقلا إخبار ثقه واحد از موضوعات را معتبر می دانند.
• برخی از نصوص و روایت اعتماد بر خبر ثقه و عدل واحد را جایز می دانند. 
• روایاتی که دلالت بر اعتبار شهادت دارند، اطلاق این روایات شامل شهادت عدل واحد در موضوعات هم می شود. یکی از آن روایات معتبره عبدالله بن مغیره است که می فرماید: «قَالَ كُلُّ مَنْ وُلِدَ عَلَى الْفِطْرَةِ وَ عُرِفَ بِالصَّلَاحِ فِي نَفْسِهِ جَازَتْ شَهَادَتُهُ» اطلاق این روایت شامل خبر ثقه واحد در موضوعات می شود.

معنای لغوی بینه منحصر در شهادت دو عدل نیست بلکه شامل شهادت عدل واحد هم می شود البته در برخی موارد مانند باب قضا، دلیل خاص وجود دارد که باید شهادت دو عدل باشد اما در موارد دیگر به ملاک بینه، شهادت عدل واحد معتبر خواهد بود

مثال: در اثبات یک نسبت مشکوک، اگر مدعی و منکری در بین باشد مُحَوَّل به باب قضا می شود و بینه اصطلاحی (دو شاهد) باید اقامه شود اما اگر باب قضا نیست مثلا در یک خانواده می خواهند ارث را تقسیم کنند و شخصی می گوید من هم بچه میت هستم و یک شاهد (مثلا همسایه که از فراش میت خبر دارد) اقامه می کند در اینجا بینه اصطلاحی وجود ندارد اما آیا باید این شهادت مسموع باشد؟ یا اینکه تعدد شاهد معتبر است؟

ادعا شده  که برخی از روایات تعدد شاهد را در باب موضوعات معتبر می دانند اما دلالت آن روایات بر مدعا مخدوش است.

برخی ابواب از این حکم استثنا شده اند و خبر واحد در آنها کفایت نمی کند مانند: 1. باب قضا 2. باب حدود 3. باب روئیت هلال.

وجوه گفته شده برای حجیت خبر واحد در موضوعات، شامل خبر آزمایشگاهی و ثقه واحدی که مبتنی بر مقدمات حسّیه است، می شود.

«حجیت نظرات آزمایشگاهی مبتنی بر مقدمات حدسّیه»

آیا نظرات آزمایشگاهی مبتنی بر جزم و یقین که از مقدمات حدسیه به دست آمده، حجت است؟

نکته1: اگر نظر شخص کارشناس و آزمایشگر از روی ظن و گمان باشد اعتباری نخواهد داشت.

نکته2: امر حدسی امری است که تشخیص آن بر اساس مقدمات حسّی ممکن نیست و در این موارد قول اهل خبره حجت است.

نکته3: مقدمات حدسیه مقدماتی است که برای همه نتیجه یکسانی نخواهد داشت و نتایجی که کارشناسان مختلف از آن مقدمات می گیرند متفاوت است.

اعتبار نظرات کارشناسی مبتنی بر مقدمات حدسیه از باب خبر نخواهد بود و ادله حجیت خبر شامل آن نمی شود بلکه حجیت آن از باب حجیت قول اهل خبره است.

فی الجمله در حجیت قول اهل خبره بحثی نیست و ادله آن عبارت اند از:

• اجماع: بعید نیست که در مسئله اعتبار قول اهل خبره، اجماع محقق باشد.
• آیات: برخی از آیاتی که می توانند مستند اعتبار قول اهل خبره باشند عبارت اند از: 

1. «فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِنْ كُنْتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ»

2. «قَالَ اجْعَلْنِي عَلَى خَزَائِنِ الْأَرْضِ إِنِّي حَفِيظٌ عَلِيمٌ»

• روایات: برخی از روایات دلالت بر اعتبار قول اهل خبره دارند مانند: 

- روایات باب رضاع و شیردادن

- روایات باب عروش جنایات

- روایات باب اتلاف، ضمان و خسارت

- روایت تشخیص حدود اماکن

- روایات دال بر اعتبار اذان مؤذن غیر عارف و برخی روایات دیگر

• سیره عقلاء: ارتکاز و سیره عقلا بر رجوع به اهل خبره وجود دارد قطعا در زمان ائمه علیهم السلام هم چنین سیره ای وجود داشته، و عقلا به اهل خبره رجوع می کردند. اگر هم بگوییم یقین نداریم و شک داریم در زمان معصوم علیه السلام چنین سیره ای وجود داشته یا نه، با أصالة الثبات، وجود این سیره در زمان معصوم علیه السلام را ثابت می کنیم. و در هیچ نصی هرچند ضعیف، ردعی بر رجوع به اهل خبره نیامده است.

حجیت قول اهل خبره مشروط به چه شرایطی است؟

ارتکاز و سیره عقلا بر اعتبار قول اهل خبره، دلیل محکم و پابرجایی است و نه رادعی نسبت به اصل اعتبار آن وجود دارد و نه رادعی نسبت به اطلاق آن وجود دارد و شروط بینه در قول اهل خبره معتبر نیست بلکه فقط وثاقت در آن معتبر است یعنی اهل خبره باید ثقه باشد. و قول ثقه واحد در حدسیات حجت است همانطوری که قول ثقه واحد در حسیات حجت است. و همچنین حجیت قول اهل خبره منوط به این نیست که مفید حصول وثوق و اطمینان باشد.

نتیجه اینکه اگر شخص کارشناس و آزمایشگر ثقه باشد نظر او معتبر است و نیازی به تعدد آزمایشگر نیست و نیازی نیست از قول او وثوق و اطمینان حاصل شود.